delta
02-05-2008, 11:13 AM
BỆNH LIỆT BELL (Bell’s palsy)
Nguyễn Văn Đức, Bác Sĩ
Cuộc bầu cử Tổng Thống Hoa Kỳ đã ngã ngũ, người thắng cười tươi như hoa, kẻ thua méo mặt buồn rầu.
Nhưng tội cho những người méo mặt, buồn rầu, âu lo, vì bệnh liệt Bell. Ở Mỹ, hàng năm có đến hơn 63.000 người bị bệnh liệt Bell.
Liệt Bell là bệnh gây liệt dây thần kinh mặt có nguyên nhân chưa rõ. Bệnh được đặt tên theo ông Charles Bell (1774-1842), người tìm ra nó.
Thần kinh mặt
Thần kinh mặt (facial nerve, còn có tên "thần kinh số 7", vì nó thứ 7 trong 12 đôi thần kinh sọ não) là dây thần kinh có nhiệm vụ điều khiển các bắp thịt mặt và đầu, giúp ta biểu lộ... ra mặt những tình cảm hỉ, nộ, ái, ố.
Không những vậy, thần kinh mặt còn gửi những nhánh nhỏ của nó đến lưỡi, đến các tuyến nước bọt, tuyến nước mắt, giúp ta thưởng thức vị ngon của các thức ăn, chảy nước miếng khi... nghĩ đến món ăn ngon, và rơi nước mắt trước những cảnh thương tâm.
Thần kinh mặt xuất phát từ óc, chạy ngoằn ngoèo trong sọ một lúc lâu, rồi xuất hiện ở sau tai, nơi cục xương cứng ngắc ta sờ thấy. Xong, nó chạy lòn dưới tai, ra phía trước mặt, chia thành nhiều nhánh, sai các nhánh của mình tới những bắp thịt mặt và đầu, tới lưỡi, tới các tuyến nước bọt, và tuyến nước mắt.
Thần kinh mặt (bên phải một cái, bên trái một cái) là đôi thần kinh tội nghiệp trong 12 đôi thần kinh sọ não (cranial nerves), vì so với các thần kinh khác, nó hay bị tổn thương nhất, do nhiều nguyên do khác nhau.
Hay xảy ra là bệnh liệt Bell, một tình trạng gây viêm sưng dây thần kinh mặt, đưa đến liệt, nguyên nhân chưa được hiểu rõ. Gần đây, người ta cho rằng có lẽ siêu vi trùng herpes (herpes virus) là thủ phạm gây bệnh liệt Bell.
Liệt dây thần kinh mặt còn do nhiều nguyên nhân khác, chẳng hạn:
- Nhiễm trùng tai giữa (otitis media).
- Nhiễm trùng xương "mastoid" (cục xương cứng ngắc bạn sờ thấy ở ngay sau tai).
- Viêm màng óc kinh niên.
- Bướu óc, tai biến mạch máu não.
- Chấn thương thần kinh mặt (nhất là do sanh nở khó khiến thần kinh mặt của trẻ sơ sinh bị tổn thương).
- Bệnh Lyme (bệnh nhiễm trùng truyền do bọ chét hươu nai).
- Bệnh sarcoidosis, hội chứng Guillain-Barré, ...
Liệt thần kinh mặt có khi cũng xảy ra ngay sau khi ta làm răng, do chích thuốc tê, nhưng may quá, nó thường sẽ cúi chào từ giã ta trong vòng 12 tiếng sau đó.
Định bệnh
Định bệnh liệt thần kinh mặt do liệt Bell điển hình không khó lắm.
Nếu bị bệnh liệt Bell bất ngờ đến thăm, ta liệt một bên mặt, các bắp thịt mặt và đầu bên liệt không thể cử động theo ý muốn, nên ta vui buồn không lộ, khó diễn tả tình cảm bằng nét mặt (loss of facial expression). Mắt bên liệt không thể nhắm, mặt bên liệt tê. Yếu liệt bắp thịt một bên mặt và đầu càng lộ rõ khi ta cau trán, nhăn mũi, nhắm chặt mắt, phùng má, nhe răng, và trề thấp môi dưới.
Thường ta cũng thấy đau phía sau tai, và chảy nước mắt nhiều bên liệt. Các triệu chứng như mất vị giác, mắt bị khô, có khi cũng xuất hiện. Trong những trường hợp nặng, mặt bên liệt xệ hẳn xuống, do các bắp thịt mặt yếu quá, không còn săn chắc.
Các triệu chứng của liệt Bell xảy ra nhanh chóng trong vòng vài giờ đến 1-2 ngày. Trước khi chúng xuất hiện, có người cảm thấy căng thẳng, nóng sốt, với những triệu chứng như bị cảm. Có người nói rằng trước đó họ đã tiếp xúc với khí lạnh. Phụ nữ bị liệt Bell, có người đang bắt đầu ra kinh.
Triệu chứng xảy ra nhẹ thôi ở 20% số người bị liệt Bell, vừa (hơn nhẹ nhưng cũng chưa gọi là nặng) ở 50% và nặng ở 30% số người bệnh, tùy dây thần kinh mặt bị viêm sưng ít hay nhiều.
Bệnh liệt Bell gây liệt thần kinh mặt là một bệnh chưa rõ nguyên nhân, tuy gần đây người ta nghi rằng nó gây do siêu vi trùng herpes. Nhưng, như đã bàn, liệt thần kinh mặt cũng có thể gây do nhiều bệnh khác.
Quả việc đời chả có gì là dễ, nhất là ở đây, nơi có nhiều kiện tụng. Cho nên, khi có người đến than: "bác sĩ ơi, sao sáng nay mặt tôi tự nhiên bị méo một bên, khiến nụ cười mất đẹp, không tươi", trong đầu bác sĩ nghĩ ngay đến bệnh liệt Bell, nhưng cẩn tắc vô áy náy, bác sĩ vẫn cần khám kỹ để không sót những nguyên nhân khác gây liệt thần kinh mặt.
Đầu tiên, khám để xem người than mặt bị méo có méo mặt thật không đã, do sự liệt, yếu của các bắp thịt mặt và đầu. Ta nhờ người ấy cau trán, nhắm mắt lại, nhăn mũi, trề môi. Ta cũng nhờ người ấy phùng má, nghiến răng. Để xem hai bên mặt có đều nhau không, hoặc bên tròn bên méo.
Rồi ta khám thêm để tìm xem có gì khác ngoài bệnh liệt Bell đang làm dây thần kinh mặt bị liệt chăng. Chẳng hạn, nếu có người bị liệt thần kinh mặt ở cả hai bên (bilateral facial paralysis), ồ, ta nên nghĩ đến các bệnh Lyme (một bệnh lây truyền từ bọ chét của hươu nai), sarcoidosis (một bệnh chưa rõ nguyên nhân, tấn công nhiều cơ quan), hoặc hội chứng Guillain-Barré (xin lỗi làm bạn bối rối với những tên bệnh lạ hoắc, chẳng qua, chưa có nhiều người viết về những bệnh này, nên chúng ta còn xa lạ với chúng).
Bệnh hiếm khi tái phát. Nếu bệnh cứ tái phát, ta nên xem xem người bệnh có bị những bệnh sau không: tiểu đường, ung thư máu (leukemia), infectious mononucleosis (một bệnh nhiễm siêu vi trùng, gây đau cổ họng, nổi hạch quanh cổ), hoặc bệnh sarcoidosis.
Trong những trường hợp khả nghi, không biết có bướu óc gây liệt thần kinh mặt hay chăng, phim chụp MRI có thể giúp ta tìm hiểu việc này.
Chữa trị
Chẳng cần chữa gì cả, từ 2 đến 6 tháng sau khi bắt đầu bị liệt Bell, 80-85% những người bị liệt Bell cũng sẽ hoàn toàn hồi phục, nụ cười rạng rỡ trở lại, liệt Bell trở thành chuyện quá khứ. Sau 2-6 tháng, mặt vẫn còn hơi meo méo ở 11-17%, và vẫn còn méo nhiều ở 1-3% số người bị liệt Bell.
Chất steroid, như thuốc Prednisone, có giúp gì trong việc chữa bệnh liệt Bell, đến nay, chưa ai dám quyết. Chưa có những khảo cứu cho thấy, khi bị liệt Bell, chất steroid rõ ràng giúp sự hồi phục nhanh hơn, hoặc hoàn toàn hơn. Dẫu vậy, chất steroid hay được các bác sĩ dùng để chữa bệnh liệt Bell, may ra nó có giúp chút nào hay chút nấy. Nếu quyết định dùng steroid, nên dùng nó sớm, trong vòng 3 ngày kể từ lúc mới bắt đầu có triệu chứng liệt Bell. Prednisone là chất steroid hay được sử dụng trong trường hợp này, với lượng 60-80 mg mỗi ngày, uống cho đủ 1 tuần.
Cũng vì khám phá cho thấy, siêu vi trùng herpes có lẽ là nguyên nhân gây bệnh liệt Bell, nên có bác sĩ dùng thêm thuốc diệt siêu vi herpes có tên Zovirax (acyclovir), với lượng 200 mg 5 lần mỗi ngày, cho đủ 10 ngày. Chữa trị này cũng vậy, chưa có những bằng chứng vững chắc cho thấy có thực sự giúp hay không. Gần đây, có thuốc Valtrex mới hơn, thường được sử dụng với lượng 1 gram ngày uống 3 lần trong 1 tuần.
Theo một tài liệu, khuynh hướng chữa trị liệt Bell hiện tại: nếu người bệnh đến khám sớm, triệu chứng chưa quá một tuần, nên dùng Prednisone (60-80 mg mỗi ngày) và Valtrex (1 gram ngày uống 3 lần) trong 1 tuần cho người bệnh.
Còn mắt thì sao, con mắt mở suốt ngày đêm không nhắm được? Mắt không nhắm được thì mệt lắm, dễ bị bụi bậm bám vào làm tổn thương. Dùng nước mắt giả (artificial tears) đều nhiều lần mỗi ngày, và ban đêm, dùng tape dán giúp mắt nhắm lại, ta tránh cho mắt những biến chứng không tốt, trong lúc chờ bệnh liệt Bell từ từ ra đi.
Các biến chứng
Chữa hay không chữa, thời gian trung bình để liệt Bell hồi phục là 2 tháng, tuy có người chậm, mãi đến 6 tháng mặt mới hoàn toàn trở lại bình thường.
Mức độ nặng nhẹ của các triệu chứng vào tuần thứ 3 và tháng thứ 2 là thước đo để ta tiên đoán dự hậu (prognosis) của căn bệnh. Cũng may, những trường hợp nặng nhất, sự hồi phục, nếu không hoàn toàn, cũng được phần nào. Bác sĩ chính (primary care doctor, danh từ chỉ người bác sĩ lo lắng cho bạn mọi chuyện, trong thời buổi y khoa điều hành kiểu HMO này) có thể chăm sóc và theo dõi căn bệnh liệt Bell đang làm phiền bạn, nhưng bác sĩ chính sẽ chuyển anh đến bác sĩ chuyên khoa Tai-Mũi-Họng, nếu trong vòng 3 tuần, bạn không khá hơn tí nào, hoặc đã 3 tháng, mà trông bạn vẫn chưa bình thường trở lại.
Các biến chứng của liệt Bell, nếu có, hay xảy ra trong vòng 4 tháng, tuy có khi chúng chờ đến 6 tháng sau mới xuất hiện: những cơn đau mặt như điện xẹt (gọi là "tic"); cứ ngửi thấy mùi là chảy nước mắt, nước mũi và toát mồ hôi; nghẹt mũi; thức ăn kẹt trong miệng bên bị liệt; chảy nước miếng; cay nóng mắt; mờ mắt; lở giác mạc (corneal ulceration).
Sau đây là vài cách chữa đặc biệt trong trường hợp sự hồi phục của bệnh liệt Bell không được hoàn toàn:
- Chích chất độc tố botulinum (botulinum toxin type A injection): giúp mắt nhắm dễ hơn, giúp các bắp thịt mặt đỡ co thắt hơn (facial spasm).
- Khâu mí (tarsorrhaphy): nỗ lực cuối cùng, vì mắt không nhắm lại được, bác sĩ mắt đành khâu khép bớt các mí lại để bảo vệ mắt.
- Ghép bắp thịt màng tang (temporal muscle transfer): dùng cho một số ít người có bắp thịt mặt bị teo nhỏ do liệt lâu ngày.
Sinh, lão, bệnh, tử. Liệt Bell (Bell’s palsy) cũng muốn góp mặt trong cái nhóm "bệnh" ấy, nên thỉnh thoảng lại có người đau khổ vì nó, liệt một bên mặt, buồn rầu, âu lo. Được cái, trong đa số các trường hợp, nó lành, chỉ muốn trêu chọc ta chút ít, trong vài tháng, khiến ta sợ chơi. Hiện chưa có cách nào ngừa nó.
:idea:
Nguyễn Văn Đức, Bác Sĩ
Cuộc bầu cử Tổng Thống Hoa Kỳ đã ngã ngũ, người thắng cười tươi như hoa, kẻ thua méo mặt buồn rầu.
Nhưng tội cho những người méo mặt, buồn rầu, âu lo, vì bệnh liệt Bell. Ở Mỹ, hàng năm có đến hơn 63.000 người bị bệnh liệt Bell.
Liệt Bell là bệnh gây liệt dây thần kinh mặt có nguyên nhân chưa rõ. Bệnh được đặt tên theo ông Charles Bell (1774-1842), người tìm ra nó.
Thần kinh mặt
Thần kinh mặt (facial nerve, còn có tên "thần kinh số 7", vì nó thứ 7 trong 12 đôi thần kinh sọ não) là dây thần kinh có nhiệm vụ điều khiển các bắp thịt mặt và đầu, giúp ta biểu lộ... ra mặt những tình cảm hỉ, nộ, ái, ố.
Không những vậy, thần kinh mặt còn gửi những nhánh nhỏ của nó đến lưỡi, đến các tuyến nước bọt, tuyến nước mắt, giúp ta thưởng thức vị ngon của các thức ăn, chảy nước miếng khi... nghĩ đến món ăn ngon, và rơi nước mắt trước những cảnh thương tâm.
Thần kinh mặt xuất phát từ óc, chạy ngoằn ngoèo trong sọ một lúc lâu, rồi xuất hiện ở sau tai, nơi cục xương cứng ngắc ta sờ thấy. Xong, nó chạy lòn dưới tai, ra phía trước mặt, chia thành nhiều nhánh, sai các nhánh của mình tới những bắp thịt mặt và đầu, tới lưỡi, tới các tuyến nước bọt, và tuyến nước mắt.
Thần kinh mặt (bên phải một cái, bên trái một cái) là đôi thần kinh tội nghiệp trong 12 đôi thần kinh sọ não (cranial nerves), vì so với các thần kinh khác, nó hay bị tổn thương nhất, do nhiều nguyên do khác nhau.
Hay xảy ra là bệnh liệt Bell, một tình trạng gây viêm sưng dây thần kinh mặt, đưa đến liệt, nguyên nhân chưa được hiểu rõ. Gần đây, người ta cho rằng có lẽ siêu vi trùng herpes (herpes virus) là thủ phạm gây bệnh liệt Bell.
Liệt dây thần kinh mặt còn do nhiều nguyên nhân khác, chẳng hạn:
- Nhiễm trùng tai giữa (otitis media).
- Nhiễm trùng xương "mastoid" (cục xương cứng ngắc bạn sờ thấy ở ngay sau tai).
- Viêm màng óc kinh niên.
- Bướu óc, tai biến mạch máu não.
- Chấn thương thần kinh mặt (nhất là do sanh nở khó khiến thần kinh mặt của trẻ sơ sinh bị tổn thương).
- Bệnh Lyme (bệnh nhiễm trùng truyền do bọ chét hươu nai).
- Bệnh sarcoidosis, hội chứng Guillain-Barré, ...
Liệt thần kinh mặt có khi cũng xảy ra ngay sau khi ta làm răng, do chích thuốc tê, nhưng may quá, nó thường sẽ cúi chào từ giã ta trong vòng 12 tiếng sau đó.
Định bệnh
Định bệnh liệt thần kinh mặt do liệt Bell điển hình không khó lắm.
Nếu bị bệnh liệt Bell bất ngờ đến thăm, ta liệt một bên mặt, các bắp thịt mặt và đầu bên liệt không thể cử động theo ý muốn, nên ta vui buồn không lộ, khó diễn tả tình cảm bằng nét mặt (loss of facial expression). Mắt bên liệt không thể nhắm, mặt bên liệt tê. Yếu liệt bắp thịt một bên mặt và đầu càng lộ rõ khi ta cau trán, nhăn mũi, nhắm chặt mắt, phùng má, nhe răng, và trề thấp môi dưới.
Thường ta cũng thấy đau phía sau tai, và chảy nước mắt nhiều bên liệt. Các triệu chứng như mất vị giác, mắt bị khô, có khi cũng xuất hiện. Trong những trường hợp nặng, mặt bên liệt xệ hẳn xuống, do các bắp thịt mặt yếu quá, không còn săn chắc.
Các triệu chứng của liệt Bell xảy ra nhanh chóng trong vòng vài giờ đến 1-2 ngày. Trước khi chúng xuất hiện, có người cảm thấy căng thẳng, nóng sốt, với những triệu chứng như bị cảm. Có người nói rằng trước đó họ đã tiếp xúc với khí lạnh. Phụ nữ bị liệt Bell, có người đang bắt đầu ra kinh.
Triệu chứng xảy ra nhẹ thôi ở 20% số người bị liệt Bell, vừa (hơn nhẹ nhưng cũng chưa gọi là nặng) ở 50% và nặng ở 30% số người bệnh, tùy dây thần kinh mặt bị viêm sưng ít hay nhiều.
Bệnh liệt Bell gây liệt thần kinh mặt là một bệnh chưa rõ nguyên nhân, tuy gần đây người ta nghi rằng nó gây do siêu vi trùng herpes. Nhưng, như đã bàn, liệt thần kinh mặt cũng có thể gây do nhiều bệnh khác.
Quả việc đời chả có gì là dễ, nhất là ở đây, nơi có nhiều kiện tụng. Cho nên, khi có người đến than: "bác sĩ ơi, sao sáng nay mặt tôi tự nhiên bị méo một bên, khiến nụ cười mất đẹp, không tươi", trong đầu bác sĩ nghĩ ngay đến bệnh liệt Bell, nhưng cẩn tắc vô áy náy, bác sĩ vẫn cần khám kỹ để không sót những nguyên nhân khác gây liệt thần kinh mặt.
Đầu tiên, khám để xem người than mặt bị méo có méo mặt thật không đã, do sự liệt, yếu của các bắp thịt mặt và đầu. Ta nhờ người ấy cau trán, nhắm mắt lại, nhăn mũi, trề môi. Ta cũng nhờ người ấy phùng má, nghiến răng. Để xem hai bên mặt có đều nhau không, hoặc bên tròn bên méo.
Rồi ta khám thêm để tìm xem có gì khác ngoài bệnh liệt Bell đang làm dây thần kinh mặt bị liệt chăng. Chẳng hạn, nếu có người bị liệt thần kinh mặt ở cả hai bên (bilateral facial paralysis), ồ, ta nên nghĩ đến các bệnh Lyme (một bệnh lây truyền từ bọ chét của hươu nai), sarcoidosis (một bệnh chưa rõ nguyên nhân, tấn công nhiều cơ quan), hoặc hội chứng Guillain-Barré (xin lỗi làm bạn bối rối với những tên bệnh lạ hoắc, chẳng qua, chưa có nhiều người viết về những bệnh này, nên chúng ta còn xa lạ với chúng).
Bệnh hiếm khi tái phát. Nếu bệnh cứ tái phát, ta nên xem xem người bệnh có bị những bệnh sau không: tiểu đường, ung thư máu (leukemia), infectious mononucleosis (một bệnh nhiễm siêu vi trùng, gây đau cổ họng, nổi hạch quanh cổ), hoặc bệnh sarcoidosis.
Trong những trường hợp khả nghi, không biết có bướu óc gây liệt thần kinh mặt hay chăng, phim chụp MRI có thể giúp ta tìm hiểu việc này.
Chữa trị
Chẳng cần chữa gì cả, từ 2 đến 6 tháng sau khi bắt đầu bị liệt Bell, 80-85% những người bị liệt Bell cũng sẽ hoàn toàn hồi phục, nụ cười rạng rỡ trở lại, liệt Bell trở thành chuyện quá khứ. Sau 2-6 tháng, mặt vẫn còn hơi meo méo ở 11-17%, và vẫn còn méo nhiều ở 1-3% số người bị liệt Bell.
Chất steroid, như thuốc Prednisone, có giúp gì trong việc chữa bệnh liệt Bell, đến nay, chưa ai dám quyết. Chưa có những khảo cứu cho thấy, khi bị liệt Bell, chất steroid rõ ràng giúp sự hồi phục nhanh hơn, hoặc hoàn toàn hơn. Dẫu vậy, chất steroid hay được các bác sĩ dùng để chữa bệnh liệt Bell, may ra nó có giúp chút nào hay chút nấy. Nếu quyết định dùng steroid, nên dùng nó sớm, trong vòng 3 ngày kể từ lúc mới bắt đầu có triệu chứng liệt Bell. Prednisone là chất steroid hay được sử dụng trong trường hợp này, với lượng 60-80 mg mỗi ngày, uống cho đủ 1 tuần.
Cũng vì khám phá cho thấy, siêu vi trùng herpes có lẽ là nguyên nhân gây bệnh liệt Bell, nên có bác sĩ dùng thêm thuốc diệt siêu vi herpes có tên Zovirax (acyclovir), với lượng 200 mg 5 lần mỗi ngày, cho đủ 10 ngày. Chữa trị này cũng vậy, chưa có những bằng chứng vững chắc cho thấy có thực sự giúp hay không. Gần đây, có thuốc Valtrex mới hơn, thường được sử dụng với lượng 1 gram ngày uống 3 lần trong 1 tuần.
Theo một tài liệu, khuynh hướng chữa trị liệt Bell hiện tại: nếu người bệnh đến khám sớm, triệu chứng chưa quá một tuần, nên dùng Prednisone (60-80 mg mỗi ngày) và Valtrex (1 gram ngày uống 3 lần) trong 1 tuần cho người bệnh.
Còn mắt thì sao, con mắt mở suốt ngày đêm không nhắm được? Mắt không nhắm được thì mệt lắm, dễ bị bụi bậm bám vào làm tổn thương. Dùng nước mắt giả (artificial tears) đều nhiều lần mỗi ngày, và ban đêm, dùng tape dán giúp mắt nhắm lại, ta tránh cho mắt những biến chứng không tốt, trong lúc chờ bệnh liệt Bell từ từ ra đi.
Các biến chứng
Chữa hay không chữa, thời gian trung bình để liệt Bell hồi phục là 2 tháng, tuy có người chậm, mãi đến 6 tháng mặt mới hoàn toàn trở lại bình thường.
Mức độ nặng nhẹ của các triệu chứng vào tuần thứ 3 và tháng thứ 2 là thước đo để ta tiên đoán dự hậu (prognosis) của căn bệnh. Cũng may, những trường hợp nặng nhất, sự hồi phục, nếu không hoàn toàn, cũng được phần nào. Bác sĩ chính (primary care doctor, danh từ chỉ người bác sĩ lo lắng cho bạn mọi chuyện, trong thời buổi y khoa điều hành kiểu HMO này) có thể chăm sóc và theo dõi căn bệnh liệt Bell đang làm phiền bạn, nhưng bác sĩ chính sẽ chuyển anh đến bác sĩ chuyên khoa Tai-Mũi-Họng, nếu trong vòng 3 tuần, bạn không khá hơn tí nào, hoặc đã 3 tháng, mà trông bạn vẫn chưa bình thường trở lại.
Các biến chứng của liệt Bell, nếu có, hay xảy ra trong vòng 4 tháng, tuy có khi chúng chờ đến 6 tháng sau mới xuất hiện: những cơn đau mặt như điện xẹt (gọi là "tic"); cứ ngửi thấy mùi là chảy nước mắt, nước mũi và toát mồ hôi; nghẹt mũi; thức ăn kẹt trong miệng bên bị liệt; chảy nước miếng; cay nóng mắt; mờ mắt; lở giác mạc (corneal ulceration).
Sau đây là vài cách chữa đặc biệt trong trường hợp sự hồi phục của bệnh liệt Bell không được hoàn toàn:
- Chích chất độc tố botulinum (botulinum toxin type A injection): giúp mắt nhắm dễ hơn, giúp các bắp thịt mặt đỡ co thắt hơn (facial spasm).
- Khâu mí (tarsorrhaphy): nỗ lực cuối cùng, vì mắt không nhắm lại được, bác sĩ mắt đành khâu khép bớt các mí lại để bảo vệ mắt.
- Ghép bắp thịt màng tang (temporal muscle transfer): dùng cho một số ít người có bắp thịt mặt bị teo nhỏ do liệt lâu ngày.
Sinh, lão, bệnh, tử. Liệt Bell (Bell’s palsy) cũng muốn góp mặt trong cái nhóm "bệnh" ấy, nên thỉnh thoảng lại có người đau khổ vì nó, liệt một bên mặt, buồn rầu, âu lo. Được cái, trong đa số các trường hợp, nó lành, chỉ muốn trêu chọc ta chút ít, trong vài tháng, khiến ta sợ chơi. Hiện chưa có cách nào ngừa nó.
:idea: