delta
02-05-2008, 11:43 AM
Các Thuốc Chống Đau Cấp Tính
Nguyễn Văn Đức, Bác Sĩ :::
Trong cõi nhân trần, ai trong chúng ta không có lúc đau nhức?
Đau được chia làm hai loại: đau cấp tính (acute pain) và đau kinh niên (chronic pain). Đau kinh niên dai dẳng dài lâu, còn đau cấp tính là những cái đau do mô mới bị tổn thương, chẳng hạn vừa nhổ răng, chỗ mô lợi có răng nhổ mất đau ơi là đau. Đau cấp tính được định nghĩa kéo dài không quá 1 tháng, tuy thỉnh thoảng có trường hợp đau đến 6 tháng. Đau cấp tính thường không cần dùng đến thuốc giảm đau dài lâu, hàng ngày.
Ở Mỹ, chúng ta có nhiều thuốc chống đau cấp tính rất hữu hiệu.
Thuốc acetaminophen
Trong các loại thuốc chống đau, acetaminophen (thường được biết dưới tên thương mại Tylenol) lành nhất, ít gây phản ứng.
Thuốc dùng trong những trường hợp đau nhẹ đến vừa (mild to moderate), với lượng tối đa 1000 mg mỗi lần uống. (Đau thường được chia làm 3 mức độ: nhẹ, vừa, và nặng.)
Đa số chúng ta có thể dùng đến 4000 mg mỗi ngày không sao (8 viên 500 mg). Dùng quá lượng, thuốc có thể làm hại gan đưa đến tử vong. Các vị thích nhậu rượu nhiều, hay nhịn đói, hoặc đang dùng các thuốc isoniazid (chống lao), zidovudine, thuốc an thần barbiturate, nên thận trọng hỏi ý kiến bác sĩ khi dùng acetaminophen, vì với lượng cao, thuốc dễ khiến gan tổn thương ở các vị này.
Trong các trường hợp đau từ nhẹ đến vừa, chúng ta luôn luôn nên thử thuốc acetaminophen trước.
Thuốc aspirin
Aspirin với lượng tương đương, không hữu hiệu hơn acetaminophen tí nào.
Aspirin lại hay gây nhiều tác dụng phụ. Nó cản trở sự hoạt động của các tiểu cầu (platelet) cần cho sự đông máu, nên làm tăng thời gian chảy máu. (Nếu đang dùng aspirin, trước khi nhổ răng hoặc giải phẫu, ta nên ngưng thuốc 1 tuần lễ trước.)
Ở người nhạy ứng với apirin, chỉ một lượng thuốc uống vào cũng có khi tạo cơn suyễn, người dùng ho, khò khè, khó thở. Dùng hơi lâu, apirin có thể khiến bao tử khó chịu, chảy máu. Trẻ em đang bị trái rạ hoặc cúm nên tránh dùng apirin, vì thuốc dễ gây hội chứng Rey (Rey’s syndrome) khiến trẻ ói mửa, mê sảng, chết.
Nay không mấy bác sĩ còn dùng aspirin vào mục đích chữa đau cấp tính.
Thuốc chống viêm
không có chất steroid
Thuốc chống viêm không có chất steroid (nonsteroidal anti-inflammatory drugs, hay được gọi tắt NSAIDs) là một nhóm gồm rất nhiều thuốc, chẳng hạn ibuprofen (Motrin, Advil), naproxen (Aleve, Naprosyn).
Những thuốc này chống đau rất tốt, mạnh hơn acetaminophen trong một số trường hợp đau nhức cấp tính (như đau răng, đau bụng lúc có kinh, đau sau khi sanh). So với thuốc có chứa chất nha phiến, thuốc chống viêm không có chất steroid mạnh ngang ngửa trong rất nhiều trường hợp. Khác với thuốc chứa chất nha phiến, các thuốc chống viêm không có chất steroid không làm người bệnh ghiền thuốc và đưa đến sự lạm dụng, cũng chưa có trường hợp cơ thể phụ thuộc thuốc nào được ghi nhận.
Việc đời thực không có gì hoàn hảo như ý ta mong muốn. Các thuốc chống viêm không có chất steroid chống đau tốt, song chúng cũng gây những phản ứng bất lợi tương tự aspirin. Những vị nhạy ứng với aspirin, dùng thuốc chống viêm không có chất steroid có thể lên cơn suyễn hoặc bị những phản ứng nguy hiểm do sự nhạy ứng gây ra. Dùng về lâu về dài, nhiều người đột nhiên chảy máu đường tiêu hóa, hoặc lở, thủng bao tử, mà chẳng có triệu chứng gì báo trước. Người uống thuốc với lượng cao, uống trường kỳ, người trước từng lở bao tử hay tá tràng (duodenum), tuổi tác cao, hoặc uống rượu quá độ, càng dễ bị những biến chứng gây do thuốc chống viêm không có chất steroid.
Đã vậy, thuốc chống viêm không có chất steroid còn đưa đến suy thận ở một số người, đặc biệt những vị tuổi đã cao, suy tim, suy thận sẵn, đang dùng thuốc lợi tiểu (diuretic), không đủ nước trong cơ thể.
Các khảo cứu cho thấy, ibuprofen, lượng trong khoảng 800 mg đến 1.200 mg mỗi ngày, dùng ngắn hạn tương đối an toàn, ít gây biến chứng cho bộ tiêu hóa. Đau cấp tính, cần đến thuốc chống viêm không có chất steroid, ta cứ thử thuốc ibuprofen 400 mg với lượng ngày không quá 2-3 lần cho chắc ăn, đỡ lo chảy máu bao tử.
Thuốc chống viêm không có chất steroid mới
Ba thuốc chống viêm không có chất steroid mới, Celebrex, Vioxx, Bextra ít nguy hiểm cho đường tiêu hóa, không làm tăng thời gian chảy máu, nhưng ngoài ra, những phản ứng phụ khác của chúng không khác các thuốc cũ.
Các thuốc mới này còn làm tăng nguy cơ bị các bệnh tim mạch, nên gần đây, hãng thuốc Merck sản xuất Vioxx đã rút thuốc ra khỏi thị trường. Còn lại hai thuốc Celebrex và Bextra, chúng ta cũng nên dùng với sự thận trọng.
Về mặt hữu hiệu, so với các thuốc chống viêm không có chất steroid cũ, Celebrex và Bextra không hữu hiệu hơn. Về mặt giá cả, chúng rất đắt.
Thuốc chứa chất
nha phiến
Thuốc chứa chất nha phiến rất mạnh, dùng trong những trường hợp đau từ vừa đến nặng (moderate to severe).
Đây là một nhóm gồm các thuốc có một số đặc tính chung, chẳng hạn hay gây quen thuốc, có thể gây nghiện, khiến cơ thể phụ thuộc vào thuốc. Do những đặc tính này, các thuốc chứa chất nha phiến, thuộc loại thuốc kiểm soát (controlled substances), bác sĩ nên thận trọng khi biên toa, vì biên toa nhiều và lâu, nếu không có chỉ định rõ rệt, có thể sẽ gặp rắc rối với luật pháp.
Trong nhóm này, tiêu biểu là thuốc morphine, ra đời đầu tiên. Sau morphine, các thuốc propoxyphene, pentazocine, codeine, meperidine, hydrocodone, oxycodone, methadone, levophanol, fentanyl, tramadol, ... lần lượt xuất hiện.
Các thuốc propoxyphene, pentazocine, codeine, tramadol thực ra không hữu hiệu hơn aspirin và acetaminophen (Tylenol). Các thuốc morphine, meperidine, methadone, levophanol, fentanyl, hydromorphone, oxycodone mạnh, nên dùng chữa những cái đau dữ, chẳng hạn đau do giải phẫu, gãy xương, ... rất tốt. Có thuốc dưới dạng uống, có thuốc dưới dạng chích, hoặc đặt vào hậu môn, dán trên da, ngậm trong miệng. Hai thuốc hydrocodone và oxycodone dạng uống tiện lợi, nên hay được sử dụng; chúng cũng thường được cho dùng chung với acetaminophen hoặc ibuprofen để tác dụng chống đau thêm mạnh.
Thuốc thuộc nhóm chứa chất nha phiến có thể gây buồn nôn, ói mửa, ngầy ngật, chóng mặt, ngứa da, bón. Tránh bón khi dùng thuốc, ta nên uống thêm thuốc giúp mềm phân. Nguy hiểm nhất là tác dụng ức chế trung khu hô hấp trên óc. Với các vị đang mang bệnh tắc phổi kinh niên (chronic obstructive pulmonary disease, thường do hút thuốc lá) hoặc các bệnh phổi khác làm cơ năng hô hấp đã suy sẵn, thuốc có thể khiến người bệnh thở kém hơn đưa đến ngưng thở. Ngay cả người không có bệnh phổi, khi mới dùng thuốc chứa nha phiến để giảm cơn đau cấp tính, cũng dễ gặp hiểm nguy suy hô hấp gây do thuốc. Gây mê lúc mổ, đang dùng các thuốc phenothiazines, hoặc thuốc an thần benzodiazepines, barbiturates, thuốc chống sầu buồn tricyclic antidepressants, càng làm tăng hiểm nguy suy hô hấp nếu dùng thuốc thuộc nhóm chứa chất nha phiến. Sử dụng thuốc chứa chất nha phiến, bác sĩ nên cẩn trọng, thường xuyên theo dõi kỹ người bệnh. Mọi việc đều có cái giá của nó, bác sĩ mạnh tay, cái giá người bệnh phải trả có khi rất cao.
Một đặc tính quan trọng của các thuốc thuộc nhóm chứa chất nha phiến là sự quen thuốc (tolerance), nếu dùng về lâu về dài. Đầu tiên người dùng thuốc thấy thời gian bớt đau do thuốc dần ngắn đi, rồi thì, ơ, sao thuốc không còn hữu hiệu như trước nữa, buộc phải tăng lượng thuốc lên. Nếu cần đến thuốc lâu dài, như trong những trường hợp ung thư, để tình trạng quen thuốc chậm xảy ra, chúng ta có thể dùng thuốc với lượng thấp thôi, đồng thời uống thêm thuốc giảm đau không thuộc nhóm chứa chất nha phiến. Khi quen thuốc xảy ra, dùng đến lượng tối đa của thuốc, song vẫn không mấy kết quả, ta có thể thử đổi sang một thuốc chứa chất nha phiến khác xem sao.
Các thuốc chứa chất nha phiến loại mạnh còn gây hiện tượng phụ thuộc thuốc (physical dependence), cơ thể đâm khó chịu, bứt rứt khi bất ngờ không có thuốc. Nếu ta dùng các thuốc mạnh tương tự như morphine với lượng cao, chỉ cần sau vài tuần, đã có thể xảy ra hiện tượng phụ thuộc thuốc, bỏ thuốc bất ngờ, cơ thể khó chịu. Ngoài ra, còn sự phụ thuộc về tinh thần (psychological dependence), tức sự nghiện thuốc. Sử dụng thuốc một thời gian, nhiều người thấy tinh thần hân hoan phơi phới (euphoria), đâm ghiền, cứ muốn có thêm thuốc, không dứt bỏ được. Cũng may, người dùng thuốc một thời gian ngắn để chữa đau cấp tính, và các vị dùng thuốc lâu dài vì ung thư, ít khi cảm thấy tinh thần phải phụ thuộc vào thuốc, hiếm khi trở thành ghiền thuốc.
Chữa đau cấp tính
Rất nhiều khi, đau đớn đưa đến đau khổ. Người bệnh đau đớn, trông nhờ vào bác sĩ xoa dịu nỗi đau khổ của mình, kỳ vọng bác sĩ sẽ dùng thuốc mạnh, nỗi đau khổ mau tan. Song với mọi việc, chúng ta đều nhiều ít trả một cái giá. Làm thế nào để cái giá đó không quá đắt, phải chăng, chấp nhận được.
Đau thường được chia làm ba mức độ: nhẹ (mild), vừa (moderate) và nặng (severe).
- Đau ở mức độ nhẹ đến vừa (mild to moderate): tốt nhất chúng ta thử acetaminophen (Tylenol); apirin, so với acetaminophen, không hữu hiệu hơn, còn có thể gây nhiều tác dụng không tốt. Nhiều vị trong chúng ta, nghe đến Tylenol, tỏ vẻ nghi ngại: "Ồ, thuốc cảm Tylenol cũng chữa đau ư?" Thưa bạn, Tylenol là thuốc tốt chữa đau, nếu chúng ta dùng đúng phân lượng (1.000 mg uống 3-4 lần mỗi ngày). Tylenol lại lành, ít gây phản ứng, không làm chảy máu bao tử, không hại cho thận. Ở nhà, đau nhức, trong lúc chờ đi khám bác sĩ, tạm thời bạn có thể thử Tylenol trước.
- Đau ở mức độ vừa đến khá nặng (moderate to moderately severe): dùng thử Tylenol không bớt, ta dùng đến thuốc chống viêm không có chất steroid như ibuprofen.
Ở đây, cái giá ta trả bắt đầu cao hơn. Phản ứng phụ đáng ngại nhất của thuốc chống viêm không có chất steroid là gây chảy máu đường tiêu hóa, bạn nên cẩn thận dùng thuốc lúc bụng no, và nếu đi cầu ra phân đen xin cho bác sĩ biết ngay. Ibuprofen 400 mg tương đối an toàn, lượng cao hơn có thể mạnh hơn, song hại hơn.
- Đau mức độ nặng dữ (severe): khi gãy xương, hoặc sau giải phẫu, chúng ta có lẽ phải cần đến những thuốc có chất nha phiến mạnh, như Vicodin (hydrocodone pha chung với acetaminophen), oxycodone. Người viết đã có dịp dùng Vicodin, bớt đau thật đấy, nhưng, ôi, người cứ như mê thỉu đi, bụng nôn nao khó chịu, chỉ muốn ngủ, khách ngỏ ý đến thăm đành xin cáo. Đời... tạm thời đáng chán. Cũng may, chỉ vài ngày sau thôi, đời vui trở lại, vì bớt đau, không cần dùng đến Vicodin nữa, Tylenol thường cũng đủ. Đấy là cái giá nhiều người chúng ta phải trả khi dùng những thuốc có chất nha phiến mạnh. Dùng lâu còn quen thuốc, đâm nghiện.
Câu chuyện về các thuốc chống đau cấp tính ở Mỹ xin ngừng nơi đây. Ngẫm nghĩ, cõi nhân gian này, việc gì cũng có cái giá của nó. Sao cho cái đau của ta dịu đi, mà ta chỉ phải trả một giá phải chăng, chấp nhận được. Và xin nhớ, thời gian cũng là liều thuốc thần hiệu, xoa dịu rất khéo nhiều cái đau, chúng ta chỉ cần kiên nhẫn chờ đợi chút
:idea:
Nguyễn Văn Đức, Bác Sĩ :::
Trong cõi nhân trần, ai trong chúng ta không có lúc đau nhức?
Đau được chia làm hai loại: đau cấp tính (acute pain) và đau kinh niên (chronic pain). Đau kinh niên dai dẳng dài lâu, còn đau cấp tính là những cái đau do mô mới bị tổn thương, chẳng hạn vừa nhổ răng, chỗ mô lợi có răng nhổ mất đau ơi là đau. Đau cấp tính được định nghĩa kéo dài không quá 1 tháng, tuy thỉnh thoảng có trường hợp đau đến 6 tháng. Đau cấp tính thường không cần dùng đến thuốc giảm đau dài lâu, hàng ngày.
Ở Mỹ, chúng ta có nhiều thuốc chống đau cấp tính rất hữu hiệu.
Thuốc acetaminophen
Trong các loại thuốc chống đau, acetaminophen (thường được biết dưới tên thương mại Tylenol) lành nhất, ít gây phản ứng.
Thuốc dùng trong những trường hợp đau nhẹ đến vừa (mild to moderate), với lượng tối đa 1000 mg mỗi lần uống. (Đau thường được chia làm 3 mức độ: nhẹ, vừa, và nặng.)
Đa số chúng ta có thể dùng đến 4000 mg mỗi ngày không sao (8 viên 500 mg). Dùng quá lượng, thuốc có thể làm hại gan đưa đến tử vong. Các vị thích nhậu rượu nhiều, hay nhịn đói, hoặc đang dùng các thuốc isoniazid (chống lao), zidovudine, thuốc an thần barbiturate, nên thận trọng hỏi ý kiến bác sĩ khi dùng acetaminophen, vì với lượng cao, thuốc dễ khiến gan tổn thương ở các vị này.
Trong các trường hợp đau từ nhẹ đến vừa, chúng ta luôn luôn nên thử thuốc acetaminophen trước.
Thuốc aspirin
Aspirin với lượng tương đương, không hữu hiệu hơn acetaminophen tí nào.
Aspirin lại hay gây nhiều tác dụng phụ. Nó cản trở sự hoạt động của các tiểu cầu (platelet) cần cho sự đông máu, nên làm tăng thời gian chảy máu. (Nếu đang dùng aspirin, trước khi nhổ răng hoặc giải phẫu, ta nên ngưng thuốc 1 tuần lễ trước.)
Ở người nhạy ứng với apirin, chỉ một lượng thuốc uống vào cũng có khi tạo cơn suyễn, người dùng ho, khò khè, khó thở. Dùng hơi lâu, apirin có thể khiến bao tử khó chịu, chảy máu. Trẻ em đang bị trái rạ hoặc cúm nên tránh dùng apirin, vì thuốc dễ gây hội chứng Rey (Rey’s syndrome) khiến trẻ ói mửa, mê sảng, chết.
Nay không mấy bác sĩ còn dùng aspirin vào mục đích chữa đau cấp tính.
Thuốc chống viêm
không có chất steroid
Thuốc chống viêm không có chất steroid (nonsteroidal anti-inflammatory drugs, hay được gọi tắt NSAIDs) là một nhóm gồm rất nhiều thuốc, chẳng hạn ibuprofen (Motrin, Advil), naproxen (Aleve, Naprosyn).
Những thuốc này chống đau rất tốt, mạnh hơn acetaminophen trong một số trường hợp đau nhức cấp tính (như đau răng, đau bụng lúc có kinh, đau sau khi sanh). So với thuốc có chứa chất nha phiến, thuốc chống viêm không có chất steroid mạnh ngang ngửa trong rất nhiều trường hợp. Khác với thuốc chứa chất nha phiến, các thuốc chống viêm không có chất steroid không làm người bệnh ghiền thuốc và đưa đến sự lạm dụng, cũng chưa có trường hợp cơ thể phụ thuộc thuốc nào được ghi nhận.
Việc đời thực không có gì hoàn hảo như ý ta mong muốn. Các thuốc chống viêm không có chất steroid chống đau tốt, song chúng cũng gây những phản ứng bất lợi tương tự aspirin. Những vị nhạy ứng với aspirin, dùng thuốc chống viêm không có chất steroid có thể lên cơn suyễn hoặc bị những phản ứng nguy hiểm do sự nhạy ứng gây ra. Dùng về lâu về dài, nhiều người đột nhiên chảy máu đường tiêu hóa, hoặc lở, thủng bao tử, mà chẳng có triệu chứng gì báo trước. Người uống thuốc với lượng cao, uống trường kỳ, người trước từng lở bao tử hay tá tràng (duodenum), tuổi tác cao, hoặc uống rượu quá độ, càng dễ bị những biến chứng gây do thuốc chống viêm không có chất steroid.
Đã vậy, thuốc chống viêm không có chất steroid còn đưa đến suy thận ở một số người, đặc biệt những vị tuổi đã cao, suy tim, suy thận sẵn, đang dùng thuốc lợi tiểu (diuretic), không đủ nước trong cơ thể.
Các khảo cứu cho thấy, ibuprofen, lượng trong khoảng 800 mg đến 1.200 mg mỗi ngày, dùng ngắn hạn tương đối an toàn, ít gây biến chứng cho bộ tiêu hóa. Đau cấp tính, cần đến thuốc chống viêm không có chất steroid, ta cứ thử thuốc ibuprofen 400 mg với lượng ngày không quá 2-3 lần cho chắc ăn, đỡ lo chảy máu bao tử.
Thuốc chống viêm không có chất steroid mới
Ba thuốc chống viêm không có chất steroid mới, Celebrex, Vioxx, Bextra ít nguy hiểm cho đường tiêu hóa, không làm tăng thời gian chảy máu, nhưng ngoài ra, những phản ứng phụ khác của chúng không khác các thuốc cũ.
Các thuốc mới này còn làm tăng nguy cơ bị các bệnh tim mạch, nên gần đây, hãng thuốc Merck sản xuất Vioxx đã rút thuốc ra khỏi thị trường. Còn lại hai thuốc Celebrex và Bextra, chúng ta cũng nên dùng với sự thận trọng.
Về mặt hữu hiệu, so với các thuốc chống viêm không có chất steroid cũ, Celebrex và Bextra không hữu hiệu hơn. Về mặt giá cả, chúng rất đắt.
Thuốc chứa chất
nha phiến
Thuốc chứa chất nha phiến rất mạnh, dùng trong những trường hợp đau từ vừa đến nặng (moderate to severe).
Đây là một nhóm gồm các thuốc có một số đặc tính chung, chẳng hạn hay gây quen thuốc, có thể gây nghiện, khiến cơ thể phụ thuộc vào thuốc. Do những đặc tính này, các thuốc chứa chất nha phiến, thuộc loại thuốc kiểm soát (controlled substances), bác sĩ nên thận trọng khi biên toa, vì biên toa nhiều và lâu, nếu không có chỉ định rõ rệt, có thể sẽ gặp rắc rối với luật pháp.
Trong nhóm này, tiêu biểu là thuốc morphine, ra đời đầu tiên. Sau morphine, các thuốc propoxyphene, pentazocine, codeine, meperidine, hydrocodone, oxycodone, methadone, levophanol, fentanyl, tramadol, ... lần lượt xuất hiện.
Các thuốc propoxyphene, pentazocine, codeine, tramadol thực ra không hữu hiệu hơn aspirin và acetaminophen (Tylenol). Các thuốc morphine, meperidine, methadone, levophanol, fentanyl, hydromorphone, oxycodone mạnh, nên dùng chữa những cái đau dữ, chẳng hạn đau do giải phẫu, gãy xương, ... rất tốt. Có thuốc dưới dạng uống, có thuốc dưới dạng chích, hoặc đặt vào hậu môn, dán trên da, ngậm trong miệng. Hai thuốc hydrocodone và oxycodone dạng uống tiện lợi, nên hay được sử dụng; chúng cũng thường được cho dùng chung với acetaminophen hoặc ibuprofen để tác dụng chống đau thêm mạnh.
Thuốc thuộc nhóm chứa chất nha phiến có thể gây buồn nôn, ói mửa, ngầy ngật, chóng mặt, ngứa da, bón. Tránh bón khi dùng thuốc, ta nên uống thêm thuốc giúp mềm phân. Nguy hiểm nhất là tác dụng ức chế trung khu hô hấp trên óc. Với các vị đang mang bệnh tắc phổi kinh niên (chronic obstructive pulmonary disease, thường do hút thuốc lá) hoặc các bệnh phổi khác làm cơ năng hô hấp đã suy sẵn, thuốc có thể khiến người bệnh thở kém hơn đưa đến ngưng thở. Ngay cả người không có bệnh phổi, khi mới dùng thuốc chứa nha phiến để giảm cơn đau cấp tính, cũng dễ gặp hiểm nguy suy hô hấp gây do thuốc. Gây mê lúc mổ, đang dùng các thuốc phenothiazines, hoặc thuốc an thần benzodiazepines, barbiturates, thuốc chống sầu buồn tricyclic antidepressants, càng làm tăng hiểm nguy suy hô hấp nếu dùng thuốc thuộc nhóm chứa chất nha phiến. Sử dụng thuốc chứa chất nha phiến, bác sĩ nên cẩn trọng, thường xuyên theo dõi kỹ người bệnh. Mọi việc đều có cái giá của nó, bác sĩ mạnh tay, cái giá người bệnh phải trả có khi rất cao.
Một đặc tính quan trọng của các thuốc thuộc nhóm chứa chất nha phiến là sự quen thuốc (tolerance), nếu dùng về lâu về dài. Đầu tiên người dùng thuốc thấy thời gian bớt đau do thuốc dần ngắn đi, rồi thì, ơ, sao thuốc không còn hữu hiệu như trước nữa, buộc phải tăng lượng thuốc lên. Nếu cần đến thuốc lâu dài, như trong những trường hợp ung thư, để tình trạng quen thuốc chậm xảy ra, chúng ta có thể dùng thuốc với lượng thấp thôi, đồng thời uống thêm thuốc giảm đau không thuộc nhóm chứa chất nha phiến. Khi quen thuốc xảy ra, dùng đến lượng tối đa của thuốc, song vẫn không mấy kết quả, ta có thể thử đổi sang một thuốc chứa chất nha phiến khác xem sao.
Các thuốc chứa chất nha phiến loại mạnh còn gây hiện tượng phụ thuộc thuốc (physical dependence), cơ thể đâm khó chịu, bứt rứt khi bất ngờ không có thuốc. Nếu ta dùng các thuốc mạnh tương tự như morphine với lượng cao, chỉ cần sau vài tuần, đã có thể xảy ra hiện tượng phụ thuộc thuốc, bỏ thuốc bất ngờ, cơ thể khó chịu. Ngoài ra, còn sự phụ thuộc về tinh thần (psychological dependence), tức sự nghiện thuốc. Sử dụng thuốc một thời gian, nhiều người thấy tinh thần hân hoan phơi phới (euphoria), đâm ghiền, cứ muốn có thêm thuốc, không dứt bỏ được. Cũng may, người dùng thuốc một thời gian ngắn để chữa đau cấp tính, và các vị dùng thuốc lâu dài vì ung thư, ít khi cảm thấy tinh thần phải phụ thuộc vào thuốc, hiếm khi trở thành ghiền thuốc.
Chữa đau cấp tính
Rất nhiều khi, đau đớn đưa đến đau khổ. Người bệnh đau đớn, trông nhờ vào bác sĩ xoa dịu nỗi đau khổ của mình, kỳ vọng bác sĩ sẽ dùng thuốc mạnh, nỗi đau khổ mau tan. Song với mọi việc, chúng ta đều nhiều ít trả một cái giá. Làm thế nào để cái giá đó không quá đắt, phải chăng, chấp nhận được.
Đau thường được chia làm ba mức độ: nhẹ (mild), vừa (moderate) và nặng (severe).
- Đau ở mức độ nhẹ đến vừa (mild to moderate): tốt nhất chúng ta thử acetaminophen (Tylenol); apirin, so với acetaminophen, không hữu hiệu hơn, còn có thể gây nhiều tác dụng không tốt. Nhiều vị trong chúng ta, nghe đến Tylenol, tỏ vẻ nghi ngại: "Ồ, thuốc cảm Tylenol cũng chữa đau ư?" Thưa bạn, Tylenol là thuốc tốt chữa đau, nếu chúng ta dùng đúng phân lượng (1.000 mg uống 3-4 lần mỗi ngày). Tylenol lại lành, ít gây phản ứng, không làm chảy máu bao tử, không hại cho thận. Ở nhà, đau nhức, trong lúc chờ đi khám bác sĩ, tạm thời bạn có thể thử Tylenol trước.
- Đau ở mức độ vừa đến khá nặng (moderate to moderately severe): dùng thử Tylenol không bớt, ta dùng đến thuốc chống viêm không có chất steroid như ibuprofen.
Ở đây, cái giá ta trả bắt đầu cao hơn. Phản ứng phụ đáng ngại nhất của thuốc chống viêm không có chất steroid là gây chảy máu đường tiêu hóa, bạn nên cẩn thận dùng thuốc lúc bụng no, và nếu đi cầu ra phân đen xin cho bác sĩ biết ngay. Ibuprofen 400 mg tương đối an toàn, lượng cao hơn có thể mạnh hơn, song hại hơn.
- Đau mức độ nặng dữ (severe): khi gãy xương, hoặc sau giải phẫu, chúng ta có lẽ phải cần đến những thuốc có chất nha phiến mạnh, như Vicodin (hydrocodone pha chung với acetaminophen), oxycodone. Người viết đã có dịp dùng Vicodin, bớt đau thật đấy, nhưng, ôi, người cứ như mê thỉu đi, bụng nôn nao khó chịu, chỉ muốn ngủ, khách ngỏ ý đến thăm đành xin cáo. Đời... tạm thời đáng chán. Cũng may, chỉ vài ngày sau thôi, đời vui trở lại, vì bớt đau, không cần dùng đến Vicodin nữa, Tylenol thường cũng đủ. Đấy là cái giá nhiều người chúng ta phải trả khi dùng những thuốc có chất nha phiến mạnh. Dùng lâu còn quen thuốc, đâm nghiện.
Câu chuyện về các thuốc chống đau cấp tính ở Mỹ xin ngừng nơi đây. Ngẫm nghĩ, cõi nhân gian này, việc gì cũng có cái giá của nó. Sao cho cái đau của ta dịu đi, mà ta chỉ phải trả một giá phải chăng, chấp nhận được. Và xin nhớ, thời gian cũng là liều thuốc thần hiệu, xoa dịu rất khéo nhiều cái đau, chúng ta chỉ cần kiên nhẫn chờ đợi chút
:idea: