Title: BÀ LÁNG GIỀNG
Tác giả: Xuân Vũ TRẦN ĐÌNH NGỌC


Trời rét khan, rét cằn mỗi mùa Đơng ở Bắc Việt. Thầy tơi vừa từ Hà nội về được một tuần nay, ơng muốn dự lễ Giáng Sinh với gia đình ở làng quê.
Đêm nay chính là đêm trơng đợi của ba anh em tơi, anh Lân, chị Thảo và tơi, hiện sống chung với thầy mẹ tơi. Các chị lớn đều đã đi lấy chồng cĩ gia đình riêng.


Khỏang mười một giờ đêm, thầy tơi bảo mẹ và chúng tơi liệu mặc quần áo để cịn đến nhà thờ vi lễ cử hành đúng nửa đêm. Lễ đêm nay rất đơng, muốn cĩ chỗ ngồi phải chịu khĩ đi sớm.


Một ngọn đèn dầu để ở giữa nhà, ánh sáng chỉ tỏa được một diện tích nhỏ nhưng cũng đủ để chúng tơi lục được những bộ quần áo ấm mặc vào những đêm như thế này.


Thầy mẹ tơi và chúng tơi đã quần áo chỉnh tề, ra khỏi cửa để thầy tơi khĩa cửa lại, đi qua cái sân gạch rộng dùng để phơi thĩc ngày mùa, qua cổng ngõ, khĩa cổng lại bằng sợi xích; thế là xong.


Trời tối mịt tối mùng, giơ bàn tay ra trước mặt ngĩ cũng chỉ thấy bàn tay đen sì. Hai người đi cách nhau khỏang mười bước nhìn khơng thấy nhau. Các bụi tre, bụi cây, dịng sơng đều một mầu đen tuyền. Thầy tơi đốt một ngọn đèn chai cầm theo để soi sáng bước chân. Cái sợ nhất là bước bỗng xuống hố hoặc lăn xuống ruộng, quần áo sẽ ướt hết và thế là phải trở về nhà. Con đường đi hằng ngày chúng tơi đã quen, tơi chỉ sợ thầy tơi mới ở tỉnh về khơng quen nĩ cĩ thể bước bỗng xuống ruộng. Cái đèn chai đã giúp thầy tơi trở ngại đĩ.


Qua cổng ngõ, đi được một quãng ngắn, như chợt nhớ điều gì, mẹ tơi khựng lại, do dự. Thầy tơi hỏi:


“Mẹ thằng Vũ cịn quên cái gì?”


Mẹ tơi đáp:


“Tơi khơng quên cái gì cả nhưng vừa chợt nhớ ra thím Toan, mình đi lễ cả nhà thế này nếu thím trở bệnh nặng thì biết gọi ai? Thầy với các con cứ đi lễ đi, sáng mai tơi đi lễ thứ hai cũng được. Tơi phải ở nhà coi chừng thím Toan.”


Thầy nghe mẹ tơi nĩi cĩ lí nên đồng ý ngay. Ơng dẫn bà vào ngõ nhà thím Toan ở ngay sau nhà tơi rối dắt anh em chúng tơi đến nhà thờ.


Chú thím Toan là hàng xĩm ngay sát nhà chúng tơi. Chú Toan mất đã lâu, hai người con một trai, một gái đi tha phương cầu thực nhiều năm nay khơng về, nghe nĩi vào tận Sàigịn làm đồn điền cao-su. Thím cịn lại một mình nên rất cơ đơn. Thím bị bệnh cả năm nay, dành dụm được một số tiền nhỏ thì phải bỏ ra đong gạo, mua thuốc hết. Vài tháng mới đây, khi trong nhà thím chẳng cịn một tí gì đáng giá cĩ thể bán, mẹ tơi đã phải giúp đỡ thím bát gạo, mớ rau, thang thuốc hàng ngày, chẳng những thế cơn bệnh làm thím yếu dần, khi là mẹ tơi, khi mẹ tơi sai các chị sang vo gạo, thổi cơm, nấu bát canh cho thím. Thím bệnh vài tuần rồi lại đỡ, cố gắng gượng dậy tự lo lấy cho mình vì thím thấy cũng đã phiền gia đình tơi quá nhiều..


Khi cịn khỏe mạnh, thím Toan siêng năng đi lễ đọc kinh. Mỗi sáng sớm, trước khi ra đồng làm, thím đều đến nhà thờ dự lễ hàng ngày. Tảng sáng lễ xong, thím mới về nhà sửa sọan đi làm mướn. Thím làm mọi việc từ nhổ mạ, cấy, suốt lúa, vị lúa, cắt rạ, đội thĩc, phơi thĩc cho những người mướn thím. Mấy tháng trước, thím đi xếp ải khĩan, quá vất vả vì ham làm lấy tiền nên ngã bệnh. Cĩ lần tưởng thím sẽ “đi” ngay nên mẹ tơi đã đến mời cha xứ đến giải tội, trao Mình Thánh cho thím để thím ra đi yên ổn. Nhưng dăm ngày sau, thím lại bớt, ăn uống được chút đỉnh, lại gắng gượng đi làm, lại bệnh, lây lất cho đến hơm nay.


Thầy tơi đưa chúng tơi vào đến nhà thờ lúc chuơng hai, linh mục sắp ra dâng lễ. Thầy tơi cĩ ghế ngồi, nơi các quan viên hàng xứ, chỉ khỏang bốn hàng ghế cho những bậc vị vọng chức sắc, cịn anh em tơi ngồi với thanh nam, chị tơi với thanh nữ, chiếu hoa trải khắp nhà thờ. Sau chúng tơi là ba gian lớn dành cho các bà và gian cuối cùng là để cho những người cĩ con nhỏ, từ bế ngửa đến hai, ba, bốn tuổi để lỡ chúng cĩ khĩc thì người mẹ bồng chúng đưa ngay ra khỏi nhà thờ.


Thời đĩ, những bài hát Giáng sinh lời Việt chưa cĩ hoặc rất ít, ca địan tịan hát những bài bằng tiếng la-tinh. Linh mục dùng tiếng la-tinh dâng lễ cũng như các bài hát lễ, thí dụ kinh Tin kính, kinh Cáo mình đều bằng tiếng la-tinh.


Các thanh niên trong xứ đã làm một hang đá trơng xa như thật. Giấy vỏ bao xi-măng đem phun mực xám và mực đen, uốn nắn cho cĩ hình thù những tảng đá xanh, đem xếp chồng lên nhau. Cây cỏ thật mọc lưa thưa ở những chỗ lõm, một cây thơng lớn trồng trong chậu lịa xịa phủ cành lá lên hang đá. Một ngơi sao năm cánh cĩ đuơi như sao chổi hướng vào hang đá. Và bộ tượng Sinh Nhật khá lớn đã được đặt ở giữa hang, cĩ những con bị, con lừa, con cừu quì thở hơi ấm...


Buổi lễ kéo dài khỏang gần hai giờ đồng hồ. Anh em chúng tơi đứng sân nhà thờ đĩn thầy tơi để cùng về nhà, nhưng chúng tơi phải chờ vài chục phút vì thầy tơi cịn gặp bạn bè, người thân, chuyện trị, thăm hỏi. Một năm thầy tơi mới về quê vài lần nên ai gặp cũng vồn vã, kể lể khơng dứt. Giĩ heo may cứ hun hút thổi xuống, luồn vào cổ, thổi vào mặt, vào tay làm chúng tơi se sắt. Anh Lân dắt chị Thảo và tơi đứng núp sau một bức tường gạch của nhà thờ cho đỡ giĩ.


Linh tính báo cho thầy tơi một điều gì nên dù đã về đến nhà, thầy tơi khơng tạt vào nhà mà dẫn chúng tơi vào thẳng nhà thím Toan.


Một cảnh tượng bày ra trước mắt làm mọi người bàng hịang. Mẹ tơi ngồi trên chiếc ghế ở cạnh giường, đang đút từng muỗng nước cháo cho thím nhưng thím chỉ nuốt được vài lần, mỗi lần một chút xíu rồi ngưng để ho rũ ho rượi đến trợn trừng con mắt. Thấy bố con tơi về, mẹ cĩ vẻ rất mừng và vững dạ nhất là khi thầy nĩi, mẹ hãy ngưng đút nước cháo, để thím Toan nằm nghỉ.


Thầy tơi về nhà kiếm một con dao ra vườn chặt một đọan tre khơng già cũng khơng non quá, đem vào bếp nổi lửa hơ vài giĩng tre cho nĩng già lên, xong ơng xoắn thanh tre cho nước từ thân tre nhỏ xuống một cái bát trong đã cĩ vài lát gừng giã dập. Ơng lấy thuốc viên do ơng bào chế ra hịa vào với nước tre xong đem sang nhà thím Toan để mẹ tơi dùng muỗng đổ cho thím.


Nhờ thuốc và nước thang tre này, cục đờm trong cổ thím đã hạ xuống, thím đã dễ thở, nằm yên thiêm thiếp ngủ.


Mẹ tơi đã quá mệt khơng thể ngồi canh thím đến sáng nên bảo anh tơi đi gọi bác Lượt là chị họ xa của thím Toan đến ngồi coi thím giùm.
Dù mới ngủ được khỏang một giờ, tảng sáng, lễ thứ hai cho những người khơng đi lễ nửa đêm được, mẹ tơi cũng quần áo chỉnh tề đi dự lễ.


Lễ xong, mẹ tơi sang nhà thím Toan để xem bệnh tình thím cĩ thuyên giảm khơng đồng thời đổi phiên cho bác Lượt về nghỉ.

************


Thím Toan được thầy tơi thuốc men và mẹ tơi với chúng tơi săn sĩc bằng những bát cháo đường, cháo đậu đầy tình thương nên khỏang một tuần sau thím đi lại được và tự săn sĩc miếng cơm miếng nước. Biết thím hay đi lễ sớm sợ lại bị cảm hàn, thầy tơi dặn thím vì chưa khỏe hẳn, thím chỉ nên đến nhà thờ đọc kinh buổi chiều với các bà Dịng Ba, khi nào thật khỏe mới đi lễ buổi sáng sớm được. Nhưng thím chỉ ừ hữ với thầy tơi cho thầy tơi vừa lịng, thím vẫn lặn lội đi lễ sớm mặc dù cĩ mặc thêm vài cái áo bơng, áo đụp.


Chỉ cịn khỏang hơn một tuần là tết Nguyên đán. Người trong xĩm đã trang hịang nhà cửa, trồng cây nêu, rủ nhau đánh đụng lợn ăn tết. Khơng khí tết như truyền từ nhà này sang nhà kia, đến đám trẻ nhỏ cũng sáng mắt khi nĩi đến tết.


Đêm hơm đĩ, vào khỏang quá nửa đêm, khi cả gia đình tơi đang an giấc điệp thì nghe tiếng gọi phía ngịai cổng:


“Bác biểu ơi, mở cửa, bác biểu ơi. Việc khẩn cấp!”


Phụ họa với tiếng gọi, hai con chĩ nhà tơi sủa ầm ĩ. Thầy tơi nghe gọi, vội nhỏm dậy, ra mở cổng. Bác Lượt và người con trai hối hả nĩi:


“ Bác biểu sang ngay nhà thím Toan, cĩ lẽ thím chết mất.”


Thầy tơi vội khĩac chiếc áo ba-đờ-suy đi ngay. Khi thầy tơi vào nhìn thím Toan thì thấy mắt thím đã trợn trắng lên rồi mà ú ớ khơng cịn nĩi được nữa. Thầy tơi bắt mạch ở cổ tay thím, thấy tim đập quá yếu mà cục đờm đưa lên cổ làm thím khơng thở được. Thầy tơi biết khĩ cịn hi vọng nhưng lương tâm thầy thuốc, thầy tơi về nhà kiếm chai thuốc viên đưa sang, bảo bác Lượt nghiền ra với nước ấm đút cho thím Toan. Thuốc chưa kịp đổ thì thím nấc lên mấy cái rồi nằm bất động.


Ruột thịt khơng cĩ ai; thầy mẹ tơi chỉ là hàng xĩm, vợ chồng bác Lượt cũng chỉ là họ xa thật xa, giá cĩ con lấy nhau cũng được, nhưng thầy mẹ tơi cùng bác Lượt, với sự giúp đỡ của xĩm ngõ và trong giáo xứ, mọi người đã tổ chức lễ nghi an táng cho thím Toan, Cha xứ đích thân dâng lễ, nhà xứ khơng lấy một xu đèn nến. Giáo xứ lại tặng thím mộ huyệt ngay kế cận mộ chú đã nằm trước đây, đúng như ước nguyện khi thím cịn sống:”Nếu tơi chết, xin chơn tơi bên cạnh chồng tơi.” Thổ đất nhỏ và căn nhà rạ của thím Toan được chánh tổng trình lên quan huyện xử lí. Huyện sẽ giữ cái tài sản ấy chờ khi hai người con của thím Toan về, giao lại cho họ.


Thầy tơi nhờ thợ mộc đĩng một cây thánh giá cao nửa mét, sơn trắng, trên đĩ thầy tơi viết tên thím Toan, tuổi cùng ngày qua đời.
Những điều nhỏ bé đĩ cĩ lẽ cũng chính là những ước vọng trong những ngày cuối cùng của thím Toan.