VỒNG TRẦU CỦA MẸ


Ảnh của Cao Tường
Để diễn tả tình yêu thời mới, người ta hay nói chơi: "honey, money!", nghĩa là "tình ơi, tiền đây!" Nhưng vẫn luôn có thứ tình yêu vượt lên tất cả. Tình yêu tinh ròng, tình yêu nguyên thủy, mà tình mẹ là điển hình.
THỜI ĐIỂM NGÀY VINH DANH MẸ

Quanh năm vất vả lam lũ mà được một ngày mát mày mát mặt thì người mẹ nào cũng thấy hả dạ. Ấy là ngày Vinh Danh Mẹ. Người Mỹ cũng thương mẹ lắm chứ. Ngày Vinh Danh Mẹ, con cái thường mua hoa mua quà cho mẹ, lại mời mẹ đi ăn tiệm nữa. Vậy mà Trà Lũ trong cuốn Đất Thiên Đàng lại bảo như thế còn thua người Việt mình: "Ở đây, mỗi năm một lần, con cái mới nhớ tới cha mẹ, mới mua quà, mới mua thiệp, mới mời đi ăn tiệm. Việt Nam mình hơn hẳn họ mặt này. Chúng ta yêu mẹ quanh năm. Từ bé cho đến trưởng thành, chúng ta quấn quyít bên mẹ."

Mẹ già như chuối ba hương
Như xôi nếp một, như đường mía lau.

Người Việt mình diễn tả tình mẹ sống động và cụ thể lắm: Mẹ biểu trưng cho những gì chín nhất, ngon nhất, ngọt nhất, quý nhất.

MẸ SUY NGHĨ BẰNG TIM

Tình mẹ Việt Nam lại không dễ nhận ra bằng con mắt thịt. Không hôn hít rầm rộ như kiểu Âu Mỹ, mà đôi khi thật thầm lặng kín đáo chẳng kịp nhận ra.Thấy thế mà chẳng phải thế; nói vậy mà chẳng phải vậy. Nhưng phải cảm được bằng con mắt và lỗ tai thứ ba, nghĩa là bằng con tim. Vì người mẹ Việt Nam thường suy nghĩ bằng tim.

Mẹ tôi cũng đã nhiều lần suy nghĩ bằng tim: nói vậy mà chẳng phải vậy. Hồi chúng tôi còn nhỏ, mẹ tôi cưng thằng Út nhất nhà, nhất là từ ngày ba tôi qua đời. Nó cũng biết vậy nên lờn mặt. Tôi còn nhớ, có lần nó phạm một tội “tầy trời” gì đó, bà bực mình la lối om xòm, rồi vừa giậm chân bình bình đe dọa vừa chạy đi kiếm roi, phen này đập cho mày một trận nên thân. Bấy nhiêu động tác cũng đủ bảo đảm cho thằng Út có dư giờ cao chạy xa bay. Bà diễn thêm một màn ngoạn mục nữa là hò hét mấy đứa anh đứa chị đi bắt thằng Út về cho bà. Mấy anh chị thì đã chỉ chờ “nói dzậy thì cứ hiểu như dzậy” để trả thù thằng Út vì cái gì cũng được hơn anh chị, nên bèn hè nhau đi bắt “can phạm” đem về nộp cho “triều đình".

Trời ơi, biết làm sao bây giờ. Đã lỡ phát thanh hô hào nhân dân nhất trí, đến khi “nhân dân” cộng tác với "nhà nước" đưa can phạm đến tận "triều đình" mà không xử thì mất mặt "bầu cua cá cọp" và không còn thể thống gì hết nữa. Thế là "nhà nước" bất đắc dĩ phải làm Bao Công Xử Án bằng cách bắt thằng Út lên đo giường. Rồi bà vung roi quất tứ tung chung quanh cho bụi bay mù mịt làm ra vẻ chiến trường đã đến hồi lửa khói ngút ngàn! Và dĩ nhiên là cũng phải có màn rê roi qua cái mông tội nhân theo chiêu thức “hải triều lãng lãng” như trong Anh Hùng Lĩnh Nam, có ý phủi bụi quần cho hắn thì đúng hơn.

Thằng Út rất thông minh về ngón nghề này, hiểu ý mẹ, bèn khóc thét lên với giọng thê lương ai oán. Tưởng rằng đến giây phút gay cấn khốc liệt này thì sẽ được mấy anh chị nhào tới can mẹ, chứ nào ngờ bốn bề án binh bất động. Mẹ tôi tiến thoái lưỡng nan, đâm bí. Không đánh nữa thì sẽ bị "quần hùng" cười là “đã bảo mẹ cưng thằng Út như vậy là làm cho nó hư”, mà đánh tiếp thì co thắt khúc ruột e không ổn. Thế là bà òa lên khóc tru trếu: “Các anh chị hè nhau đánh nó chết đi. Nó mồ côi chẳng ai thương.”

Câu chuyện mẹ tôi như vậy đấy! Chỉ có mình bà có quyền đánh thằng Út chứ có ai dám động đến. Có giời mà hiểu được. Chưa kể có nhiều lần đứa em gái áp út bị ăn đòn lây. Số là mỗi lần thằng Út có tội thì dễ gì mà bắt nó lên giường để đánh đòn được. Thế là đứa gái áp út được bà dụ ngọt là "con cứ nằm giả vờ thì em nó mới chịu nằm", vì ra như có bạn đòn đỡ mất mặt trước "bá quan văn võ". Nhưng nhiều lần từ chuyện đánh giả vờ, bà bỗng tìm ra nhiều giống tội khác rồi hóa ra đánh thật. Tội nghiệp con bé! Thì ra “con tim có lý lẽ mà cái đầu không biết được”, đúng như một câu nói của người Tây phương.

VỒNG TRẦU CHO MẸ

Lý lẽ con tim thì vậy. Đôi khi có vẻ không công bằng. Vậy mà thiếu tình mẹ là hỏng ngay. Tục ngữ đã bảo: “mất mẹ liếm lá đầu đường” là đúng, ít ra về mặt tinh thần, anh em sẽ tan tác rời rạc. Người Việt đã có cả một trường ca vinh danh Mẹ Việt Nam, do Phạm Duy đánh nhịp.

Mẹ Việt Nam không son không phấn
Mẹ Việt Nam chân lấm tay bùn.

Văn minh Âu Mỹ thường được gọi là văn minh thiên về bố, dùng đầu nhiều hơn. Cái gì cũng phải có lý, cũng phải đo lường chiết toán được, nói vậy thì chỉ có thể hiểu được là vậy. Làm sao có thể đo được độ ngon của miếng sầu riêng, làm sao có thể tìm ra lý của vụ mẹ tôi đánh thằng Út?! Nhưng rồi nhìn kỹ thì mình thấy mẹ thương mỗi đứa con mỗi kiểu khác nhau, tùy thời tùy mức. Anh em mỗi người mỗi tính thì mẹ trở thành chất keo mầu gắn liền tất cả. Chắc chắn vì người mẹ nào cũng đã cả đời chịu thua thiệt. Mà cũng chính vì cứ cam chịu phần thấp nên mới thành "lòng mẹ bao la như biển Thái Bình dạt dào". Chỗ trũng nhất trên mặt đất thì nhận được tất cả, từ mọi thác suối, sông rạch, mưa trời, rồi biến chế tất cả, dung hóa thành đại dương bát ngát.

Sang Mỹ rồi mà mẹ tôi vẫn nghiền ăn trầu. Bà trồng trầu thật giỏi. Vồng nào vồng nấy xanh lên tươi tốt. Bà phân biệt lá ngọn lươn với lá ngọn vượt: con coi này, lá ngọn vượt mọc ngang từ phía trên thì hơi vàng và dầy, ăn miếng nào cũng đậm ấm chân răng; còn lá ngọn lươn bò từ dưới lên như con lươn trông thì xanh mướt đẹp mã mà ăn nhạt nhẽo vô duyên lắm. Thì ra cũng thấy vậy mà chẳng phải vậy. Nhưng vào mùa đông thì vồng trầu rụi hết, mấy đứa cháu phải chạy đi tìm mua trầu cho bà ở các tiệm Việt kẻo nó đắng cái miệng làm sao ấy, thiếu gì cũng được chứ không thể thiếu trầu!

Vì thế trong Ngày Vinh Danh Mẹ, người Việt nên tặng mẹ mình một vồng trầu thay vì bó hoa. Lá trầu là chính cõi lòng người mẹ Việt Nam, càng bị nhai nát thua thiệt càng nẩy sinh tình yêu như đã từng được diễn tả trong truyện thiêng Trầu Cau của nét văn hóa Việt Nam. Cũng là chính cái hồn ẩn mật của Việt Tộc vẫn kiên trì tồn tại chảy thành dòng tình yêu, qua bao thế hệ, qua bao đắng cay đầy đọa vùi giập. Sức chịu đựng của người Việt lạ lùng quá phải không?

Con đường nghiền nát trầu cau
Nên màu đỏ thắm nên màu sắt son.

BÚP BÊ KHÔNG MẶT

Dân Amish ở Bắc Hoa Kỳ có một lối sống an bình hạnh phúc rất ngược với những lề thói của các khuôn mẫu và tiêu chuẩn của xã hội hiện tại. Họ thuộc một thứ giáo phái đặc biệt rất ngặt do Jacob Ammann lập ở Thụy sĩ, nhưng bị bách hại phải chạy sang vùng Alsace-Lorraine, rồi di sang Mỹ khoảng năm 1720. Họ nhất định sống với nhau thành những cộng đồng riêng biệt trong những nông trại vùng Pennsylvania, Ohio, Indiana, Iowa, Nebraska. Lối sống của họ thật giản đơn chứ không phức tạp đến ngộp thở như xã hội bây giờ.

Một trong những phong tục đặc biệt của người Amish là khi con gái đi lấy chồng, bà mẹ tự tay làm cho con một búp bê không mặt, nghĩa là trên mặt không có mắt, mũi, miệng, tai gì hết, và các ngón tay ngón chân cũng không rõ nét. Mà bà mẹ nào cũng làm như vậy, không cần phải đẹp đẽ cầu kỳ gì cả, nhưng mỗi búp bê đều mang sắc thái riêng, nhận ra ngay được nét riêng biệt của người mẹ làm.

Trao búp bê không mặt cho con là trao một của hồi môn đầy ý nghĩa, sẽ làm cho con giầu lắm, chứ không bao giờ trao vàng bạc gì cả, vì người Amish không đeo vàng, không trang điểm. Quần áo phụ nữ thường là màu đậm, và rất giống nhau, khỏi mất công đua đòi. Thậm chí áo họ mặc thường ngày cũng không có cúc, vì cúc cũng là đồ trang sức khoe mẽ.

Con búp bê đó sẽ để mãi trong phòng, luôn nhắc nhở cho con rằng không cần phải sơn trét vào mặt những vinh hoa giả tạo. Bên trong nội tâm con, dưới mái nhà con, đã sẵn kho tàng giầu có rồi, con hãy hướng vào mà khai mỏ, mà xây dựng cho gia đình con thành một tổ ấm. Con hãy tập âm thầm chịu đựng, ẩn mặt đi và bằng lòng thua thiệt thì gia đình mới hạnh phúc được. Đúng là họ cũng biết theo con đường "nghiền nát trầu cau" đấy chứ.

TIN VUI THỂ HIỆN TÌNH YÊU

Không ngờ mà đạo sống người Việt và người Amish lại giống nhau như thế. Vì đó chính là cách thể hiện tình yêu tinh ròng, nguyên thủy. Như Chúa Giêsu đã định nghĩa: Không có tình yêu nào hơn được tình của người hy sinh đến chết cho người mình thương. Đây mới là cách dựng xây tình yêu đích thật, bằng hy sinh quên mình. "Thầy dạy chúng con một giới mệnh mới là hãy yêu nhau. Như Thầy đã yêu các con, cả các con cũng phải yêu nhau. Cứ xem tình các con yêu nhau, mọi người sẽ nhận ra các con là môn đồ của Thầy" (Gioan 13:34-35).

Hình ảnh mẹ tôi xử tội thằng Út vẫn mãi đi theo tôi, đặc biệt trong Ngày Vinh Danh Mẹ mỗi năm. Ngày Vinh Danh Mẹ cũng nhằm vào tháng Năm, tháng mà theo truyền thống đạo Chúa gọi là Tháng Hoa dâng kính Đức Mẹ Maria.

Những nhà văn hóa tha hồ mà tìm cách giải nghĩa hiện tượng tại sao người Việt rất sùng kính Đức Mẹ, hơn truyền thống của nhiều dân tộc. Nào là bảo văn hóa Việt là văn hóa tình mẹ, nào là hình ảnh Chim Âu tổ mẫu bay suốt dọc dài lịch sử, bay vào mạch máu, bay vào nhịp tim mỗi người Việt cho đến hôm nay. Nào là hiện tượng Quan Thế Âm bên Ấn Độ thì là đàn ông, mà bước vào văn hóa Việt thì lại trở thành một người mẹ luôn lắng nghe được mọi tiếng rên xiết thương đau của con người. Chắc chắn vì hình ảnh người mẹ gần tim hơn đầu khi chạm tới huyền nhiệm Thiên Chúa là Cha Tình Thương. Và tôi vẫn nghĩ Đức Mẹ cũng thương theo cái kiểu mẹ tôi. Ai nói sao, mặc. Chẳng cần phải lý luận rằng kiểu đó có làm cho con mình hư hay không. Mẹ chỉ biết thương thôi.

PHÚT TỊNH TÂM

Thể hiện tình yêu cũng là cảm nhận tình yêu. Bằng một việc cụ thể tỏ lộ tình thương, qua người mẹ còn sống hay đã qua đời. Mình cảm nhận tình yêu rõ nhất qua việc làm sống lại tình mẹ với chính Đức Mẹ Maria. Mình nhìn lên với con mắt tin yêu nói với Đức Mẹ: "Kính mừng Maria đầy ơn phúc, Đức Chúa Trời ở cùng Mẹ". Một bông hồng tình yêu vừa nở trên môi, vừa rạng rỡ trong tim.

Tình yêu này không hơn tình mẹ mình thì ít ra cũng bằng được như vậy. Cảm nhận này là phép mầu cho lòng mình dịu lại mỗi khi cuộc sống nặng trĩu ưu tư và căng thẳng. Và mình nghe vẳng lên đâu đây câu hát: “Tình yêu như trái chín con tim bồi hồi...”


Lm. Trần Cao Tường
(từ tác phẩm Nhịp Múa Sông Thanh, Thời Điểm xuất bản)