Kinh tế thị trư?ng theo định hướng xã hội dân chủ
Nguyễn Xuân Nghĩa, Jul 08, 2005
RFA - Trong th?i gian vừa qua, ở trong nước đã có nhi?u cuộc thảo luận v? 20 năm đổi mới và cũng để chuẩn bị cho ?ại hội ?ảng khóa X vào năm tới. Diễn đàn Kinh tế trao đổi với kinh tế gia Nguyễn Xuân Nghĩa v? đ? mục trên trong chương trình thực hiện sau đây.

H?i: Thưa ông Nguyễn Xuân Nghĩa, theo dõi tình hình Việt Nam, hẳn là ông đã thấy nhi?u sinh hoạt và thảo luận trong và ngoài chính quy?n v? thành quả 20 năm “đổi mới? và v? những chuẩn bị cho ?ại hội khóa X của đảng Cộng sản Việt Nam, sẽ được triệu tập năm tới. Trước hết, ông có cảm nghĩ chung như thế nào v? những sinh hoạt và thảo luận ấy?

?áp: Cảm nghĩ chung của tôi là những thảo luận lần này có vẻ rốt ráo triệt để hơn bốn ?ại hội trước nếu chúng ta nhìn ra những ý kiến xuất phát từ ngoài chính quy?n. Còn từ bên trong thì ta chỉ cần ôn lại chuyện cũ. Tất cả vẫn là một bản luân vũ nhịp ba của ngư?i máy.

Tôi xin giải thích ngay. Nếu tham khảo các văn kiện chuẩn bị ?ại hội đảng, ta luôn luôn thấy ra ba phần: phần đầu là đánh giá thành quả tốt đẹp và coi đó là công lao của đảng cầm quy?n; phần hai nêu ra một số mặt tiêu cực hay trì trệ chậm lụt cần khắc phục; phần ba đ? ra nhiệm vụ và phương hướng cho khóa tới, với một chuỗi khẩu hiệu rất kêu mà thiếu hẳn biện pháp cụ thể thiết thực.

?ó là v? bản luân vụ ba nhịp. Vì sao lại của ngư?i máy? Vì tất cả đ?u là công thức máy móc xuất phát từ những lý luận duy ý chí tách r?i kh?i thực tế của đ?i sống.

Vì sao lại rốt ráo hơn?

H?i: Còn v? các ý kiến xuất phát từ bên ngoài chính quy?n mà ông cho là rốt ráo triệt để hơn, xin ông giải thích vì sao những ý kiến ấy lại rốt ráo hơn bốn ?ại hội trước?

?áp: Vì lý do dễ hiểu là tình hình chung đòi h?i một cái nhìn vượt kh?i khuôn thước cố hữu và chỉ những ai ở bên ngoài - kể cả những ngư?i đã v? hưu trí và không bị ràng buộc bởi quy?n lợi hay quy?n lực - mới dám nói ra.

Kết luận chung là m?i ngư?i đ?u thấy rằng đảng cầm quy?n phải đổi mới tư duy, nhưng có dám nói hay không mà thôi. Vì vậy, tôi cho là ta nên đi thẳng vào vấn đ? hơn là chỉ phê bình một số ý kiến chưa được hay cổ võ một số ý kiến có tính chất triệt để hơn.

Vấn đ? ở đây là vai trò của đảng và nhà nước trong xã hội. Vài ba h?c giả nước ngoài cứ xoa đầu khen gi?i mà gây lầm lạc cho dân chúng và nhất là cho đảng, khi nói rằng việc đổi mới tại Việt Nam xuất phát từ ý đảng. ?i?u đó thiếu chính xác vì ý đảng vẫn k?m hãm lòng dân.

Bây gi?, cái khuôn ấy có thể bị vỡ vì thực tế của lòng dân đang vượt kh?i ý đảng và cuộc thảo luận ấy có thể báo hiệu nhi?u đổi thay sắp tới trong hệ thống chính trị.

“Lòng dân? và “ý đảng?

H?i: Xin được h?i lại ông một chi tiết, v? đi?u ông g?i là “lòng dân? và “ý đảng?, vì sao ông lại nêu ra lập luận ấy?

?áp: ?ầu tiên, nói v? 20 năm đổi mới, ngư?i ta cố nhập nhằng với thực tế. Từ 1975 đến 1985, 10 năm sau chiến tranh, đảng Cộng sản Việt Nam đã dẫn đất nước vào khủng hoảng, chỉ vì muốn “tiến nhanh tiến mạnh tiến vững chắc lên chủ nghĩa xã hội?, theo tư tưởng Mác-Lênin.

Khi đảng lùi bước buông tay để ngư?i dân làm ăn tự do hơn một chút, ta mới có một phản ứng tự phát của xã hội để tự cứu lấy mình. V? lý luận, đảng biết đư?ng lối ấy là sai mà chưa rõ thế nào là đúng vì các nhà lý luận đ?u có chung đặc tính là tách r?i kh?i đ?i sống, h? chưa biết thị trư?ng là gì vì chưa h? sinh hoạt trong đó, m?i sự đ?u có đảng chu cấp cho.

Sau đấy, từ 1991 trở đi – khi khối Xô viết tan rã và Liên xô sụp đổ - đảng mới hệ thống hóa việc đổi mới ấy nhưng cố trùm lên trên vai trò của đảng và nhà nước, làm cuộc “cách mạng? từ trên xuống, và làm sai với một khái niệm tai hại là “kinh tế thị trư?ng theo định hướng xã hội chủ nghĩa?.

“?ịnh hướng xã hội chủ nghĩa?

H?i: Vâng, ông nêu ra một đ? tài đang gây tranh luận trong nước, thế nào là “định hướng xã hội chủ nghĩa??

?áp: Ban đầu, trong ?ại hội đảng khóa VIII, ngư?i ta mới chỉ nói đến “tăng cư?ng vai trò quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa? mà thôi. Sau đó, khi thấy nhãn hiệu dán trên cái chai rỗng này có vẻ hấp dẫn ngư?i ta cố rót vào trong chai những đi?u tốt đẹp rồi khoe đó là công lao đổi mới của đảng.

Khái niệm có tính chiến lược là “kinh tế thị trư?ng theo định hướng xã hội chủ nghĩa? bắt đầu xuất hiện. Lòng dân là kinh tế thị trư?ng, ý đảng là “định hướng xã hội chủ nghĩa?, thực chất vẫn chỉ là lý luận nhằm biện minh cho vai trò lãnh đạo và cầm quy?n của đảng.

Hiện tượng ấy mới là nguyên do của hàng loạt vấn đ? vẫn được nêu ra hàng năm, hàng khóa, như nạn tham nhũng, quan liêu, tình trạng bất công mở rộng. Một số ngư?i thì cho rằng vì dân Việt Nam chưa có sinh hoạt thị trư?ng, nên đảng phải làm công việc tự coi là cách mạng, là lập ra cơ chế thị trư?ng ấy cho dân nh?.

?ấy là đảo ngược tương quan nhân quả và thực chất là gây lệch lạc cho thị trư?ng vì chính quy?n, gồm đảng và công cụ là Nhà nước, cố đóng khung thị trư?ng như muốn vẽ ra một hình tròn ba góc.

Tất cả chỉ vì giới lãnh đạo chưa xác định nổi vai trò của chính quy?n và là lực cản cho sức phát triển của đất nước, do đó, cải cách kinh tế đang đòi h?i cải cách chính trị hay thể chế. Muốn g?i gì thì g?i, nhưng đã đến lúc cái khuôn chật hẹp này đang bị rạn nứt và phải được thay thế.

H?i: Nhưng, ông vẫn chưa giải thích thế nào là “định hướng xã hội chủ nghĩa…?
?áp: Làm sao tôi giải thích được khi chính những ngư?i lãnh đạo, từ cấp cao nhất, còn chưa rõ nội dung ấy là gì! ?ây là một câu h?i của Tổng bí thư sau khóa VI đã nêu ra cho các Tổng bí thư kế nhiệm mà chưa có giải đáp th?a đáng. Tìm ra nhãn hiệu hay tên g?i thì dễ, xác định nội dung hay biện pháp mới là chuyện khó.

Theo thiển ý, thì ta chẳng n? hà gì v? tên g?i, của đảng, của quốc gia hay của mục tiêu, đư?ng lối, miễn là mình biết rõ nội dung và biện pháp, là đi?u đang gây tranh luận, nhất là từ những ngư?i không còn ở trong chính quy?n.
Tên nước là “Cộng hòa? mà chính quy?n cứ toàn quy?n, đặc trưng là “Xã hội chủ nghĩa? mà theo tư bản chủ nghĩa vô luật pháp và bất công vì sự thống trị của một thiểu số. Danh và thực bất đồng!

Việt Nam có cần một định hướng?

H?i: Nếu không sợ vẽ rắn thêm chân, xin ông cho biết là theo ý kiến của ông, thế nào là định hướng xã hội chủ nghĩa, hoặc Việt Nam có cần một định hướng gì không?

?áp: ?ể có một câu trả l?i mạo muội, tôi xin đi từ truyện xa đến truyện gần, từ truyện Trung Quốc đến Việt Nam trong thế kỷ 21. Xã hội ?ông ? nói chung bị chi phối nặng bởi phái Pháp gia được ngụy trang dưới cái v? Nho gia.

Tôi g?i đấy là “trong bá ngoài vương?, ngoài thì nói gi?ng nhân trị, đạo đức, bên trong là thủ đoạn và quy?n lực. Hơn 2.000 năm trước, một nhà tư tưởng lớn của Pháp gia là Hàn Phi đã than rằng tốt như Nghiêu Thuấn hay tệ như Kiệt Trụ thì ngàn đ?i mới có một, chứ lãnh đạo bậc trung bình thì thư?ng hay có mà chẳng có khuôn khổ luật pháp khách quan để trị nước.

Ta kết luận từ đấy là cứ muốn h?c theo Nghiêu Thuấn mà thiếu pháp quy?n minh bạch thì chỉ sinh ra Kiệt Trụ. ?ịnh hướng xã hội chủ nghĩa là vẽ ra cảnh thái hòa lý tưởng của Nghiêu Thuấn mà làm dân than tr?i và biểu tình khiếu kiện vì nạn Kiệt Trụ ở m?i cấp.

Cũng vẫn cái ông Hàn Phi này còn nói rằng ai cũng đòi theo Nho theo Mặc mà các nhà tư tưởng ấy đã quá vãng, môn đệ chia thành năm bè bẩy mối với những chủ trương hoàn toàn trái ngược. Có khác gì ngày nay, vẫn cứ chủ nghĩa Mác-Lenin hay tư tưởng Hồ Chí Minh và phe nào cũng cho là mình chính thống, trong khi dân chúng vẫn bị áp bức.

Danh xưng "xã hội"

H?i: ?ấy là truyện xa, còn truyện gần, cho Việt Nam ngày nay, thì sao?

?áp: Tôi chả phi?n hà gì v? danh xưng nhưng Việt Nam đang lạm dụng từ “xã hội?, từ tên nước đến chủ trương đư?ng lối, mà chính quy?n lại không làm tròn vai trò xã hội như các đảng theo xu hướng xã hội trên thế giới.

Một đảng cầm quy?n hay muốn cầm quy?n, khi tranh cử thì có thể tự xưng là Xã hội cũng được. Mà muốn như vậy, mục tiêu của đảng này phải là thứ nhất, chú tr?ng đến đ?i sống của đa số quần chúng bình dân và thứ hai giải trừ khả năng thống trị hay khuynh đảo của thiểu số có quy?n hay có ti?n. Cái định hướng xã hội chủ nghĩa vì vậy đòi h?i nội dung hợp lý là giải phóng sức lao động và sản xuất của đa số bằng cách phá vỡ những thế lực cấu kết của thiểu số.

Tại Việt Nam ngày nay, thiểu số ấy v? chính trị thì nằm trong đảng và v? kinh tế thì nằm trong khu vực nhà nước. Bất công xã hội và hố sâu giàu nghèo bị đào sâu không vì kinh tế thị trư?ng mà vì nạn đổi mới nửa v?i, đổi mới có ch?n l?c, khiến một thiểu số ngày càng giàu to so với đa số còn lại. Thiểu số ấy là đầu mối của tham nhũng vì tham nhũng chỉ nảy sinh trong khu vực tiếp giáp với chính quy?n.

Không nên nhìn vào trục th?i gian

H?i: Câu h?i cuối, ông có những ý kiến gì đóng góp cho cuộc tranh luận hiện nay hay không?

?áp: Tôi thiển nghĩ, theo quy luật nói ra có vẻ vô lễ là “c? trong bạc ngoài?, nhưng rất hợp lý khi ta có được sự khách quan của ngư?i ngoài cuộc, rằng Việt Nam cần có n?n “kinh tế thị trư?ng theo định hướng xã hội dân chủ?.

V? cải cách kinh tế thì nên để từ dưới bung lên, nên giải phóng cho ngư?i dân được tự do sinh hoạt, không có hạn chế nơi này, ưu đãi nơi khác, khiến ti?m năng quốc gia bị k?m hãm và xã hội bị mất kỷ cương vì tham ô và luật lệ chặt l?ng thất thư?ng.

V? cải cách chính trị, vốn là đi?u không thể trì hoãn được nữa, thì nên giảm bớt vai trò nhà nước trong kinh tế, tăng cư?ng vai trò của chức năng làm luật và chấm dứt tình trạng thống trị của một đảng độc quy?n. ?ấy là định hướng xã hội dân chủ.

Thế giới thiếu gì đảng chính trị tự mệnh danh Xã hội Dân chủ và chẳng vì vậy mà xã hội bị loạn. Ngược lại, cứ theo xã hội chủ nghĩa thì còn lâu mới làm cho dân giàu, nước mạnh, xã hội văn minh, công bằng. Trước mắt thì việc công nghiệp hóa và hiện đại hóa chỉ tạo ra lệch lạc làm xứ sở bị mất chủ quy?n thực tế v? kinh tế và bị tụt hậu so với các nước khác.

Kết luận là ta không nên tự nhìn vào mình trên cái trục th?i gian để hài lòng là 20 năm sau đ?i sống dân chúng đã dễ thở hơn mà nên nhìn ra không gian để thấy là 30 năm sau chiến tranh mình vẫn thua kém các lân bang có cùng trình độ kinh tế. Và càng ngày càng thua, tức là càng tụt hậu.