Năm Mới nói chuyện Lịch


Hôm nay là thứ mấy? Năm nay lễ Phục sinh vào ngày nào? Lễ giáng sinh là thứ mấy trong tuần? Còn bao lâu thì đến kỳ nghỉ? Để trả lời cho những câu hỏi này, chúng ta phải xem lịch.

Những cuốn lịch trông rất đơn sơ, nhưng phải mất nhiều thế kỷ người ta mới tìm ra cách tính thời gian của chúng ta hôm nay. Câu chuyện về cuốn lịch của chúng ta bắt đầu từ những ngày khi con người biết đọc, biết viết.

Có thể cách đầu tiên theo dõi thời gian là tính ngày. Có lẽ tổ tiên ta thuở xưa đếm ngày bởi "mặt trời" như một số dân tộc nguyên thủy hiện nay vẫn làm. Cững có thể theo bước thời gian bằng "bóng đêm". Một vài dân tộc nguyên thủy vẫn làm như vậy. Một ngày trong lịch của chúng ta là thời gian ban ngày và ban đêm. Nhưng ngày xửa ngày xưa, con người không nghĩ về ngày như chúng ta ngày nay.

Hầu hết khi người ta đếm "mặt trời" hay "đêm tối", họ pải chú ý đến sự biến đổi của mặt trăng. Trăng đầy. Trăng mỗi ngày mỗi vơi cho đến khi trăng đầy trở lại. Từ trăng đầy này đến trăng đầy khác là cách đo thời gian tốt. từ "tháng" trong Anh ngữ (month) do từ "trăng" (moon) mà ra.

Cùng thời, con người thấy rằng các mùa cứ tiếp nối theo nhau với một trật tự đều đặn. Ở Ai Cập cổ đại, khi sông Nile làm đất đai ngập lụt được theo sau là những mùa trồng trọt và chăm bón, chu kỳ của các mùa trở thành năm.

Tổ tiên của chúng ta xưa kia không biết đến thời gian, nhưng sự chuyển động của trái đất và mặt trăng đã cho họ những cách tính thời gian. Sự di chuyển của trái đất làm cho mặt trời mọc và lặn. Mặt trăng chuyển động quanh trái đất làm cho mặt trăng tưởng như biến đổi hình dạng. Sự chuyển dịch của trái đất xoay quanh mặt trời tạo nên chu kỳ của các mùa.

Cả một thời gian dài, không ai chịu tìm cách sắp xếp ngày, tháng và năm lại với nhau. Đến khi họ làm, họ đã gặp khó khăn, số ngày không phù hợp với các tháng. Thời gian từ lần trăng tròn này đến lần trăng tròn kia khoảng chừng 29 ½ ngày.Số ngày cũng không khớp đều với những năm. Để di chuyển quanh mặt trời, trái đất phải mất khoảng 365 ¼ ngày. Và số tháng mặt trăng không bằng nhau trong năm. Mặt trăng di chuyển quanh trái đất vào khoảng 12, 13 lần trong một năm.

Càc tu sỹ Babylon thuở xưa đã làm một loại lịch mà nó có 29 ngày trong một tháng và 30 ngày trong những tháng khác. Năm đầu tiên của họ có 12 tháng và 30 ngày trong những tháng. Nhưng có một số ngày quá ngắn. chẳng bao lâu, các tháng đã tuột khỏi các mùa. Nếu mỗi năm của chúng ta có một số ngày thời gian ngắn hơn để trái đất quay quanh mặt trời, lễ Giáng sinh có thể đến vào giữa mùa hè. Để giữ cho các tháng không quá sai lệch với thứ tự của các mùa, các tu sỹ đã đặt một tháng bổ sung cho mỗi hai hoặc ba năm.

Người Hy lạp thuở xưa có một loại lịch giống của người Babylon. Nhười La Mã thuở xưa cũng thế. Nhưng ở La Mã, chính trị đã bắt đầu có một số điều ảnh hưởng đến lịch. Khi nào các tu sỹ không thích người nào đó đựơc bầu vào một cơ quan quyền lực, họ sẽ tạo cho nhiệm kỳ của người đó ngắn lại bằng cách không thêm một tháng ngoại lệ vào trong năm, mặc dầu nó rất cần. Mặt khác, họ đăt thêm tháng bổ sung để cho nhiệm kỳ của một quan chức nào đó dài hơn.

Khi Julius Caesar trị vì Đế quốc La Mã, lịch bị xáo trộn nghiêm trọng, Caesar vứt bỏ lịch tháng mặt trăng của họ và bắt đầu làm lại. Ông đề nghị một số nhà thiên văn giúp đỡ. Để làm lịch mới, họ mượn khái niệm của người Ai Cập. Người Ai Cập tính độ dài của năm bằng cách nhìn ánh sáng của sao Sirius. Năm của họ bắt đầu khi sao Cirius xuất hiện ở phía đông lúc bình minh. Một năm dài 365 ngày.

Các nhà thiên văn học của Caesar quyết định rằng một năm có thể là 365 ¼ ngày. Rồi mỗi năm thứ tư có thể có một năm nhuận với 366 ngày.

Từ đó họ quyết định không chia tháng theo mặt trăng thực sự, họ có thể làm các tháng dài thế nào tùy họ thích. Họ quyết định chia năm thành 12 tháng có độ dài gần bằng nhau. Thấy rằng họ có 5 tháng 31 ngày và 7 tháng 30 ngày một cách dễ dàng. Người La Mã nghĩ rằng những con số lẻ là số may mắn. Để có thêm tháng có 31 ngày nữa, họ đã lấy một ngày của một tháng 30 ngày từ tháng 2.

Julius Caesar đã đặt tên một tháng với tên mình đó là tháng bảy (July). Tất nhiên tháng này có 31 ngày. Khi Augustus Caesar trở thành hoàng đế, vài năm sau đó, tháng sau tháng bảy được đặt tên của ông ta. Nhưng đó chỉ là tháng 30 ngày. Một tháng mang tên của hoàng đế không thể chỉ có 30 ngày! Thế là một ngày nữa của tháng hai được cộng thêm cho tháng tám (August). Ngoại trừ năm nhuận, tháng hai còn lai 28 ngày.

Các tháng của chúng ta ngày nay không thay đổi gì so với thời Augustus Caesar. Tên các tháng của chúng ta là tên từ La Mã mà ra. Các tuần của chúng ta cũng giống như các tuần trong lịch Caesar.

Những hoạch định của Caesar về năm nhuận được tuân theo khoảng 1,600 năm. Nhưng lúc đó, ngày tháng hơi lệch khỏi vị trí trong các mùa. Điều phức tạp là một năm không hẳn là 365 ¼ ngày. Lịch của Caesar đặt năm nhuận vào rất thừong xuyên. DGH Gregory quyết định thay đổi để sủa lỗi này. Năm 1582, Ngài nhờ một nhà thiên văn học người Ý giúp Ngài tính toán quy tắc tốt hơn cho các năm nhuận, chúng ta, ngày nay vẫn theo quy luật của Ngài. Đó là: nếu số của một năm có thể chia hết cho 4, nó là năm nhuận, trừ phi nó có thể chia cho 100, nó có thể là năm nhuận nếu nó có thể chia cho 400.

Để ngày tháng trở lại vị trí thích hợp của chúng trong các mùa, DGH Gregory chuyển ngày lên 10 ngày. Ngày 5 tháng 10 trong năm đó thành 15 tháng 10.

Một số quốc gia công nhận lịch này rất chậm. Những nước nói tiếng Anh chỉ đến năm 1752 mới dung nó. Vào lúc đó, lịch cũ đã lệch ra ngoài đến nỗi lịch phải chuyển lên thêm 11 ngày.Nhiều người đã nghĩ rằng họ đã mất 11 ngày trong cuộc đời. Đã có những cuộc meeting lớn họ hô to khẩu hiệu: "Trả lại cho chúng tôi 11 ngày" (give us back our 11 days.)

Đồng thời, ngày 1tháng1 được xem là ngày của năm mới. Trước đó ngày 25 tháng 3 là ngày đầu tiên của năm mới

Ngày nay, chúng ta vẫn dùng lịch của DGH Gregory. Quy tắc về năm nhuận của Ngài vẫn đúng. Nhưng một số người nghĩ rằng lịch của chúng ta nên thay đổi.

(viết theo: "The Golden Book Encyclopedia" – Golden Press- New York.)
Tú Nạc