Thánh Têrêxa Hài Đồng Giêsu và tư tưởng Tin lành

(Thánh Têrêxa Hài Đồng Giêsu chắc chắn là chưa đọc những tác phẩm của Tin lành, cụ Jean Guitton viết rõ ra là thệ phản. Nhưng thánh nhân đã có những suy nghĩ về Đức Maria mà người Tin lành chấp nhận được trong khi đó bao Đấng khác nói về Đức Mẹ gây khó chịu cho anh em Tin lành).

Tư tưởng của Đức Maria chiếm một địa vị trong tư tưởng Kitô giáo phải được kính trọng với một lưu tâm lớn. Đức Maria không phải là trung tâm vì chỉ có Chúa Giêsu là trung tâm duy nhất, nhưng Đức Maria có sáng kiến, có đời sống đứng ở một vị thế lớn lao.

Trong phạm vi cứu độ, tâm hồn người Công giáo vui mừng vì mức hiểu biết Mẹ của Đấng Cứu Thế tăng thêm và vinh quang Mẹ dần dần càng rạng rỡ, nếu đồng thời người Công giáo để ý tới tính phổ biến và tính tông truyền thì hay biết mấy. Nhưng có những tâm tình lại không để ý tới tiến triển hiểu biết về Đức Maria làm cho đạo Công giáo xa những giáo phái đã tách khỏi Công giáo mà họ còn giữ được di sản Kitô giáo về lòng tôn kính Đức Maria và những tín điều liên can tới Đức Trinh Nữ Maria y nguyên lúc chia rẽ, sự chia rẽ này như là một sự suy sụp kho tàng Đức Tin.

Tâm trí người Công giáo không thống nhất với nhau khi đối diện với một mệnh đề phát triển tầm hiểu biết về Đức Trinh Nữ Maria. Có vui nhưng mà cũng có lo lắng vì thấy rằng phát triển hiểu biết này như đưa ra ánh sáng từ tối tăm làm tăng thêm chiều kích của vực thẳm. Thí dụ: Đức Giáo Hoàng Pio XII khi âm thầm suy nghĩ việc định tín điều Đức Mẹ hồn xác về trời đã có sự do dự vì một bên muốn tôn vinh Đức Trinh Nữ Maria và bên kia là sợ đặt một chướng ngại vật trên đường hiệp nhất Kitô giáo.

“Xuyên qua các mặt, bỏ đi những điều phụ tùy, linh đạo của thánh Têrêxa Lisieux ít gây hoang mang đối với Tin lành hơn là các linh đạo khác. Việc phụng thờ Ngôi Cha Thiên Chúa, cách hiểu Tin Mừng, khoa thần bí bất vụ lợi của thánh nữ, ơn sủng thuần túy, sự từ bỏ công nghiệp cá nhân, vượt qua hàng rào ngôn ngữ để giữ lấy tinh thần bản văn, phê bình rất táo bạo những gì có thể lệch đường tu đức Công giáo, lời kêu gọi của thánh nữ kêu gọi các tâm hồn ở bất cứ hoàn cảnh, điều kiện nào kể cả sống ngoài bậc tu trì và lời khấn, đó là những điều chứng minh được biết bao những giá trị tinh thần ám ảnh những nhà cải cách bậc nhất còn sống tu đức Công giáo. Cách thức thánh nữ đề cập tới mầu nhiệm Đức Maria, hình ảnh mà thánh nữ tạo ra mẹ Đức Giêsu và tâm hồn của Ngài hình như rất được những người Tin lành chấp nhận hơn là những công trình thần học hoàn chỉnh và lớn lao do những suy tư sâu xa và khoa học về những luận đề rất đơn giản. Các điều người Tin lành vất vả theo Têrêxa chính là lòng sùng kính của thánh nữ tạo ra những tương quan trong tâm hồn thánh nữ với con người Đức Maria cụ thể trong khi những tương quan này các nhà tần học đặt ra học thuyết suy nghĩ về Đức Maria, vai trò hiện tại trong việc phân phát các ơn của Đức Maria và trong đời sống nội tâm, những điều này người Tin lành không hiểu được.

Có thể phân tích lòng sùng kính Đức Maria trong đời sống nội tâm của thánh Têrêxa Lisieux sẽ hiểu rõ thánh nữ hoặc ít ra nhận ra được nơi thánh nữ còn nguyên vẹn vì thánh nữ dành một chỗ lớn và sâu kín, tương quan rất trong sáng, rất trực tiếp và rất đơn giản của tâm hồn mình cho Thiên Chúa, chính Thiên Chúa là đối tượng chân thật duy nhất đời sống tu trì của linh hồn người Công giáo” (Tạp chí Thomiste, 1952, III).

Chính ở điểm này, linh đạo của thánh Têrêxa liên quan tới Đức Nữ Đồng Trinh Maria có thể giúp ích cho chúng ta suy nghĩ và phổ biến. Vì tinh thần của Dòng Cát Minh trong đó Chị thánh tươi nở làm tiêu tan từ gốc rễ tất cả những cảm tình quá đáng, tất cả những hình thức thái quá. Người ta có thể nói một cách tổng quát (điều này thấy rõ trong Grignion de Montfort) cố gắng thuộc tính tinh thần là một cố gắng của sự đơn sơ, cũng như cố gắng của thi thơ là một cố gắng, một sự trong sáng lớn, cố gắng của khoa học đạt tới một sự điều hợp lớn hơn. Một nhà đạo đức phát minh ra một cách mà thế kỷ 17 gọi là một “phương tiện ngắn gọn”, một “quyển sách giản yếu”. Sách Gương Phúc của Thomas a Kempis là một quyển sách được đơn giản hóa liên quan tới lòng sùng kính quá nặng nề của giới nhà tu. Quyển sách Nhập môn vào đời sống đạo đức cũng đơn giản như thế. Thần học hoặc luân lý, hoặc luật học nhất thiết là trở nên rắc rối, trở nên phức tạp. Việc làm của tinh thần lại có khuynh hướng đơn giản hóa. Chính khuynh hướng này cho phép các tâm hồn tìm gặp sự đơn giản của Nguồn suối, của Tin Mừng, mặc dầu sự tiến bộ đòi thay đổi và chồng chất lên theo thời gian.

Nói tóm lại (dầu không phải duy nhất thế), người ta yêu cầu đơn sơ nầy nơi lòng sùng kính riêng tư và trong tất cả lòng sùng kính Đức Mẹ. Đức Trinh Nữ Maria xuất hiện như không có phức tạp, vậy là đơn sơ và dễ dàng ngay cả trong trường hợp khó khăn, phải giải thoát khỏi huyền thoại như những người duy tân nói.

Ở đây, kẻ viết tập này xin phép được trích ra đây những câu nói ngắn gọn về Đức Mẹ của Chị thánh nhưng đượm những suy nghĩ sâu xa mà đơn giản:

Ôi ! Con yêu mến Đức Mẹ lắm ! Giả như con là linh mục, con sẽ giảng về Mẹ dịu dàng lắm. Người ta cứ nói Đức Mẹ rất cao sang không thể lui tới được. Phải chi cứ giảng rằng: Đức Mẹ bình dân rất dễ bắt chước. Người là Mẹ hơn là Nữ Vương. Đã có lần tôi nghe nói sự sáng láng của Đức Mẹ che lấp các thánh như mặt trời mọc lên át hết các vì sao trên trời. Lạy Chúa ! Sao lại kỳ dị thế được ? Người Mẹ lại nhẫn tâm lấn át sự vẻ vang của con cái mình ư ? Tôi không thể nghĩ thể ấy, tôi tin thật rằng Đức Mẹ sẽ ban thêm sự sáng láng cho những con cái được về thiên đàng. Lạy Mẹ đồng trinh ! Cuộc đời của Mẹ giản dị, đơn sơ biết bao (Truyện Một tâm hồn, chương 12, Kim Thiều dịch).

“Ôi Mẹ Maria, nếu con là Nữ Vương thiên quốc và nếu mẹ là Têrêxa thì con muốn con là Têrêxa để Mẹ là Nữ Vương Thiên quốc” (Pri 21).

Đời sống của thánh Têrêxa cũng như đời sống của Đức Mẹ diễn ra trong những điều kiện bình thường, trong những hình thức dễ dàng và không sáng chói. Chị thánh, đúng như phần chúng tôi ước đoán, tính tình Chị thánh giống như Đức Trinh Nữ Maria, tức là tính chất và bản tính riêng của Chị thánh giống Đức Trinh Nữ Maria hơn là giống tính chất và bản tính riêng của thánh Têrêxa Avila. Đạt đến mức độ hiếm có trong hàng ngũ các thánh, thánh Têrêxa có tính tình giống Đức Maria như chúng ta đã biết tính tình Đức Maria nhờ thánh sử Luca. Hai đấng này có một cái gì gọi là trực tiếp, rõ ràng, vui tươi, không quanh co ngoắt ngoéo, không phức tạp rối rắm: đó là khôn ngoan do tập trung ở mức độ cao nhất đôi khi mừng quýnh lên rồi được thu lại rất nhanh trong sự yên lặng, yêu mến nghe theo những dấu hiệu mà không phải tìm kiếm.

Tôi tóm lại cảm nghĩ của tôi thế này: nếu người ta tìm nơi thánh Têrêxa Hài Đồng Giêsu một con đường của Đức Mẹ đã đi thì người ta không tìm thấy được ít hoặc ít ra phải vất vả quá nhưng nếu người ta tìm nơi nữ tu Têrêxa đời sống của Đức Maria thì người ta tìm ra không khó khăn gì.

Chúng tôi trở lại điểm này. Nếu thánh Têrêxa không thuộc về Đức Maria bằng những tư tưởng trong học thuyết của mình thì thánh Têrêxa cũng thuộc Đức Maria bằng sự hiện hữu sâu xa của mình. Thánh nữ có thể cho chúng ta một ý tưởng rất gần gũi con người Đức Maria lịch sử. Không muốn bắt chước Đức Trinh Nữ bằng một cố gắng riêng biệt, thánh Têrêxa giống Đức Trinh Nữ, như được thêm vào, sự tăng thêm này là một đặc ân của tình yêu trong sáng thuần túy.

(Xin xem nguyên bài trong Jean Guitton, Le génie de Thérèse de Lisieux, Edt Emmanuel, Paris 1995, Thérèse et la pensée protestante, trang 121-126).

LM Fx. Nguyễn Hùng Oánh